Boed yn darparu gwasanaethau ataliol, hybu'r economi leol, darparu addysg, gofal cymdeithasol a chanolfannau hamdden neu gasglu biniau, mae llywodraeth leol gydnerth yn hanfodol. Disgrifiodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru y setliad llywodraeth leol cychwynnol fel, ac rwy'n dyfynnu:

'canlyniad siomedig iawn i gynghorau ledled Cymru gyda'r goblygiadau mwyaf difrifol i...wasanaethau.'

Mewn llythyr a lofnodwyd gan gynrychiolwyr o bob grŵp gwleidyddol, dywedodd arweinydd grŵp Ceidwadol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, y cynghorydd Peter Fox:

'Gyda £370 miliwn o arian newydd yn dod o San Steffan, roedd angen dull dychmygus o ariannu gwasanaethau ataliol i gadw pobl allan o ysbytai. Yn hytrach, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cynnydd o 7% i'r GIG ac wedi torri cyllidebau'r cynghorau.'

A dywedodd wedyn

'Mae'r gyllideb hon yn llawn meddylfryd llipa a hen ffasiwn.'

Rhybuddiodd hefyd bod y sefyllfa'n dod yn economi ffug.

Gyda rhaniad clir rhwng y de a'r gogledd, byddai pob un o'r chwe chyngor yn y gogledd wedi gweld toriad o 0.5 y cant o leiaf a thri wedi gweld toriad o 1 y cant. Wrth ymateb i gyhoeddiad Llywodraeth Cymru yn dilyn hynny, diolch i gyllid ychwanegol gan Ganghellor y DU, bod terfyn isaf y cyllid wedi ei gynyddu o -1 y cant i -0.5 y cant ac y byddai £13 miliwn ychwanegol yn mynd â chyfartaledd Cymru i setliad arian safonol, dywedodd arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac rwy'n dyfynnu:

'Er gwaethaf y cyhoeddiad hwn sydd i'w groesawu, nid oes amheuaeth bod hwn yn setliad ariannol arbennig o heriol.'

Heblaw am sir Ddinbych, sydd bellach yn cael setliad safonol, mae holl gynghorau'r gogledd yn cael toriad, ac mae'r toriadau mwyaf yn sir y Fflint, Conwy ac Ynys Môn, ochr yn ochr â sir Fynwy a Phowys ar 3 y cant. Felly, y cynghorau hynny sy'n derbyn y cyllid isaf fesul unigolyn o dan fformiwla ddiffygiol Llywodraeth Cymru fydd, unwaith eto, yn y sefyllfa waethaf, a bydd talwyr y dreth gyngor, sydd eisoes yn talu cyfran uwch o'u hincwm ar y dreth gyngor nag mewn unrhyw wlad arall yn y DU, yn gorfod ysgwyddo'r baich.

Mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi osgoi'r bai ers amser drwy ddatgan bod cynghorau yn Lloegr yn waeth eu byd nag y mae cynghorau yng Nghymru. Yr hyn nad ydyn nhw'n ei ddweud yw ei bod hi'n amhosib gwneud y gymhariaeth hon, oherwydd bod gwahaniaeth sylweddol wedi datblygu ym mholisi ariannu llywodraeth leol rhwng y ddau ers datganoli, gyda, er enghraifft, cyllid uniongyrchol ar gyfer ysgolion yn Lloegr yn unig. Nid ydyn nhw'n addasu eu ffigurau ar gyfer hynny nac unrhyw beth arall, oherwydd, wrth gwrs, maen nhw yma i ymateb yn erbyn Llywodraeth y DU yn unig yn hytrach na llywodraethu er budd gorau Cymru. Maen nhw hefyd yn osgoi'r ffaith y rhoddir £1.20 i Gymru ar hyn o bryd am bob £1 a gaiff ei wario gan Lywodraeth Geidwadol y DU yn Lloegr ar faterion sydd wedi eu datganoli yng Nghymru. Yn ogystal â hyn, mae'r Trade Unionist and Socialist Coalition, prif gefnogwyr Jeremy Corbyn, wedi dweud yn ddiweddar

'nid oes gan unrhyw gyngor a arweinir gan y blaid lafur gronfeydd wrth gefn mor annigonol na ellid eu defnyddio i gynhyrchu'r adnoddau ar gyfer cyllideb heb unrhyw doriadau ar gyfer 2019-20.'

Wel, yng Nghymru, mae gan gynghorau Llafur sy'n cael y setliad uchaf yn y gyllideb hon dros £800 miliwn o gronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio

Er bod Llywodraeth Cymru wedi canmol y gyllideb hon fel un â phwyslais ar atal, mae ei darpariaeth wedi methu â gwario'n well ar atal ac ymyrryd yn gynnar er mwyn gwella bywydau ac arbed arian. Er y dyrannwyd £30 miliwn ychwanegol i fyrddau partneriaeth rhanbarthol i ddarparu gofal a chymorth ataliol cydgysylltiedig, mae hyn y tu allan i'r grant cynnal refeniw llywodraeth leol, sy'n golygu nad oes gan gynghorau fawr ddim gallu i fuddsoddi yn y gwasanaethau hyn. Yn ogystal â hyn, cafwyd amrywiaeth o doriadau mewn termau real i iechyd y cyhoedd a rhaglenni atal, ac i sefydliadau trydydd sector sy'n darparu gwasanaethau ataliol allweddol. Ac mae cynrychiolwyr y trydydd sector ar fyrddau partneriaeth rhanbarthol wedi dweud bod y trydydd sector wedi'i ystyried yn rhan lai allweddol heb lawer o gyfraniad strategol neu ddim.

Mae'r fformiwla ariannu llywodraeth leol, nad yw wedi ei adolygu'n annibynnol ers 17 mlynedd, yn rhy fiwrocrataidd, yn gymhleth ac yn hen ffasiwn. Ym mis Tachwedd, lansiodd Cyngor Sir y Fflint sydd o dan arweiniad y blaid Lafur ei ymgyrch #CefnogiGalw yn y cyngor llawn, a chafodd gefnogaeth drawsbleidiol unfrydol i, rwy'n dyfynnu, fynd â'r frwydr i lawr i'r adran llywodraeth leol yng Nghaerdydd i gael cyfran deg o arian cenedlaethol.

Mewn llythyr ar y cyd i Lywodraeth Cymru, dywedodd arweinydd a phrif weithredwr y Cyngor bod

'y gwahaniaeth mewn ariannu yn seiliedig ar fformiwla...yn anochel yn creu amrywiaeth eang yn y risgiau ariannol i gynghorau yng Nghymru. Mae Sir y Fflint ar y pegwn eithaf.'

Yn dilyn hynny, dywedodd yr arweinydd bod y cyngor yn ceisio cydnabod effaith y fformiwla ar sefyllfa cyllid isel y cyngor, o'i gymharu â mwyafrif y cynghorau yng Nghymru, ac mewn llythyr ddoe, dywedodd fod sir y Fflint yn gyngor cyllid isel sef y bedwaredd ar bymthegfed o'r 22 o gynghorau, er ei fod y chweched mwyaf o ran poblogaeth, a thynnodd sylw at y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cael £33 miliwn ychwanegol yn dilyn cyllideb ddiweddar y Canghellor, a gofynnodd i hwnnw gael ei ddosbarthu i gynghorau. Fe wnaf i orffen, felly, drwy ddyfynnu un o gynrychiolwyr y Blaid Lafur ar y cyngor.