Bwriadwyd i ddatganoli wella perfformiad economaidd Cymru yn sylweddol. Un o'r dadleuon a gyflwynwyd o blaid datganoli ar ddiwedd y 1990au oedd bod buddiannau Cymru'n cael eu hesgeuluso. Dywedwyd wrthym na ellid datrys problemau economi Cymru heblaw drwy atebion wedi'u teilwra yma yng Nghymru. Ac eto, gan Gymru y mae'r economi wannaf yn y Deyrnas Unedig, mae Cymru'n parhau i fod ar waelod tabl cynghrair gwledydd y DU o ran gwerth ychwanegol gros, ac mae gwerth ychwanegol gros yng Nghymru yn parhau gryn dipyn yn is na'r targed gwreiddiol o 90 y cant o gyfartaledd y DU. Enillion Cymru yw'r isaf yn y Deyrnas Unedig o hyd, a Chymru, ynghyd â Gogledd Iwerddon, a gofnododd y gyfradd twf isaf o incwm gwario gros aelwydydd y pen yn y 10 mlynedd diwethaf.

Mae datganoli pwerau i amrywio treth incwm yng Nghymru o fis Ebrill eleni yn garreg filltir bwysig yn y broses ddatganoli. Mae hefyd yn gyfle enfawr i weddnewid datblygiad ac amgylchedd ein heconomi yn radical. Nid oes gan y Llywodraeth unrhyw arian ei hun. Mewn gwirionedd, trethiant yw'r arian a godir gan y Llywodraeth i redeg y Llywodraeth, gan fod y Llywodraeth yn ariannu ei gwariant drwy osod taliadau ar ddinasyddion ac endidau corfforaethol ar gyfer y wlad, i Lywodraeth weithredu drwy drethiant ac annog neu atal penderfyniadau economaidd penodol.

Nid oes arian gan y Llywodraeth, fel rydym wedi dweud. Daw pob ceiniog y mae'r Llywodraeth yn ei wario oddi wrth y trethdalwr. Drwy alluogi pobl i gadw mwy o'r arian a enillant, rydych yn caniatáu iddynt wneud eu penderfyniadau gwario eu hunain. Economïau treth isel yw'r economïau mwyaf llwyddiannus yn y byd. Mae torri trethi'n hwb i'r economi, yn cynyddu twf economaidd, ac yn sicrhau safonau byw uwch. Ni all Cymru fforddio system dreth sy'n gweithredu fel rhwystr i dwf a dyhead economaidd. Ac mae'r baich treth ychwanegol ar drethdalwyr Cymru yn cynyddu'r risg y bydd yn rhwystro twf economaidd ac yn talu'r pris mewn swyddi.

Yn ei maniffesto ar gyfer etholiad 2016, gwnaeth Llywodraeth Cymru ymrwymiad i beidio â chynyddu cyfraddau treth incwm Cymru yn ystod eu tymor Cynulliad. Fodd bynnag, maent wedi dweud y byddant yn ystyried y gyfradd dreth yn ofalus, er mwyn, ac rwy'n dyfynnu, sicrhau eu bod yn parhau i gynhyrchu refeniw digonol.

Dri mis yn ôl yn unig, dywedodd y Prif Weinidog newydd, ac rwy'n dyfynnu:

Nid wyf yn mynd i symud oddi wrth ymrwymiad ein maniffesto oni bai fy mod yn cael fy nghymell i wneud hynny, ond nid wyf yn diystyru'r posibilrwydd y gallai amgylchiadau newid mewn ffordd a allai fod yn gymhellgar o ran eu heffaith.

Cau'r dyfyniad.

Mae'n amlwg na ellir ymddiried yn Llywodraeth Cymru i gadw ei haddewidion maniffesto. Peidiwch â chamgymryd, byddai unrhyw gynnydd yn y dreth yn cael ei hanelu at, ac yn taro'r rhai sy'n talu'r gyfradd dreth sylfaenol. Byddai'r rhan fwyaf o drethdalwyr yn y sefyllfa hon yn gorfod ysgwyddo baich trethi uwch. Fodd bynnag, ni ddylem danbrisio'r effaith a gaiff cynyddu'r dreth ar allfudo. Mae'r adroddiad a gefnogwyd gan Lywodraeth Cymru, 'Sylfaen Dreth Cymru', wedi cydnabod ei bod yn debygol y byddai ymateb i'w weld yn ymddygiad trethdalwyr. Byddai'n cynnwys unigolion yn chwilio am swyddi eraill, a newid nifer yr oriau y byddent yn ei weithio, ac allfudo o Gymru. Nid ni ar yr ochr hon i'r Cynulliad yw'r unig rai sy'n pryderu yn y fath fodd. Mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yng Nghymru wedi cydnabod yn briodol yn y cod y dylai codi treth incwm Cymru fod yn gam olaf ac nid yn ymateb cyntaf, ac mewn Cyfarfod Llawn y mis diwethaf, dywedodd Lynne Neagle ei bod yn gorfod tawelu meddyliau etholwyr a oedd wedi cael llythyr gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi a'u bod yn bryderus ynglŷn â'r posibilrwydd o gynyddu'r dreth yng Nghymru. Weinidog, mae gennych bŵer i dawelu meddyliau pobl. Rwy'n gofyn i chi yn awr: manteisiwch ar y cyfle hwn i ailddatgan eich addewid ym maniffesto'r etholiad i ddatgan yn glir na fydd y dreth incwm yn codi yn ystod y tymor Cynulliad hwn. O fis Ebrill eleni, gwn fod y gyfradd sylfaenol yn gostwng o 20 i 10 y cant, a'r gyfradd uwch o 40 i 30 y cant, a'r gyfradd ychwanegol o 45 i 35 y cant. Mae hyn yn mynd i gael effaith fawr, a gwerthfawrogir rhai meysydd o fewn trethiant yn fawr, Weinidog—sef eiriolaeth, sylfaen eang, cysondeb, cyfleustra, effeithlonrwydd, gwariant cyfyngedig, eithriadau a symlrwydd. Edrychaf ymlaen at eich ymateb ar y materion hyn. Diolch.