Bethesda. Fodd bynnag, yng ngweddill Cymru, nid yw ynni dŵr yn ffynnu. 'Pam?' yw'r cwestiwn.

Rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru eisoes yn cynnig benthyciadau, grantiau a chymorth technegol ar gyfer datblygu cynlluniau ynni dŵr, megis drwy'r gwasanaeth ynni lleol, y gronfa datblygu cymunedau gwledig, a'r cynllun grant cynhyrchu cynaliadwy. Mae'n swnio'n gadarnhaol iawn, ond mae'r realiti ychydig yn wahanol.

Nawr, ar ôl siarad â fy etholwyr, rwy'n credu bod rhai heb gael dewis heblaw dibynnu ar fenthyciadau banc i ariannu 100 y cant o'u datblygiadau, tra bod eraill yn derbyn grant drwy Cyswllt Ffermio ar gyfer gwasanaeth a fyddai wedi bod yn rhatach yn y pen draw pe baent wedi mynd ati'n annibynnol i'w ddarparu. Fel y cafodd ei roi i mi, nid oes yr un o'r holl ffyrdd o gael cymorth a amlinellir gan Lywodraeth Cymru yn annog, cymell neu gefnogi buddsoddiad mewn ynni dŵr gan dirfeddianwyr.

Mae'n ofid fod cyllid yn parhau i rwystro pobl rhag cyflwyno mwy o gynlluniau, twf yr ynni adnewyddadwy pwysig hwn a'r defnydd o'n glaw. Yn wir, fel yr eglurodd un perchennog glannau afon, mae cost y cynlluniau'n rhy uchel. Nawr, fel y gwyddoch efallai, mae'r cynllun tariff cyflenwi trydan yn dod i ben ym mis Mawrth. Bu'n llwyddiant oherwydd bod cyflenwyr ynni, drwy'r cynllun hwn, wedi gallu gwneud taliadau rheolaidd i ddeiliaid tai a chymunedau sy'n cynhyrchu eu trydan eu hunain. Nawr, yn wyneb y golled hon, rwy'n falch fod y Llywodraeth wedi cydnabod pwysigrwydd helpu i gynnal llwybr i'r farchnad ar gyfer cynhyrchiant carbon isel ar raddfa fach, a'i bod bellach yn ymgynghori ar y warant allforio doeth.

Wrth geisio gwneud mwy i helpu safleoedd ynni dŵr bach, credaf y dylai Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru—mae ganddynt ran i'w chwarae yn hyn a gallent wneud mwy. Er enghraifft, gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi bod yn gofyn am hyd at £1,500 am drwydded echdynnu—gan gyfrannu at y pwll tro ariannol y mae llawer yn tybio yw ynni dŵr ar hyn o bryd. Gwn hefyd fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud y gwaith o ddatblygu rhai cynlluniau bron yn amhosibl, ar ôl mynnu mewn un achos—nawr, gwrandewch ar hyn—fod metrau o ffos yn cael eu cloddio â llaw.

Nid yw'n syndod fod fy ymchwil wedi fy ngwneud yn siomedig iawn ynglŷn â'r  ymagwedd ymddangosiadol tuag at ynni dŵr nad yw'n ysbrydoli ein tirfeddianwyr glannau afon i fuddsoddi. Gallent fod yn harneisio adnodd gwych, rhad ac am ddim: dŵr glaw. Gellir newid hyn drwy alluogi ynni dŵr i ffynnu drwy: gyflwyno rhaglen datblygu ynni dŵr sy'n darparu grant o 50 y cant tuag at gyfanswm y gost o adeiladu cynlluniau ynni dŵr yn y dyfodol a grant o 75 y cant tuag at y gost o roi caniatâd i gynlluniau yn y dyfodol; darparu cymhellion i fuddsoddi mewn seilwaith, megis benthyciadau ar gyfer offer i'w talu dros gyfnodau hwy o amser, i gyd-fynd â hyd oes yr ased. Hefyd, gallent fod yn gwahodd tirfeddianwyr i fynegi diddordeb mewn datblygu cynllun, ac yn gyfnewid, lle y bo hynny'n rhesymol, gallent gael astudiaeth ddichonoldeb yn rhad ac am ddim ymhell cyn i fuddsoddi ddigwydd, neu cyn iddynt orfod rhoi arian tuag at ddylunio, cynlluniau neu drwyddedau.

Nawr, o ran y pwynt olaf, fe fyddwch yn ymwybodol fod disgwyl i awdurdodau cynllunio asesu'r cyfleoedd ar gyfer ynni adnewyddadwy ac ynni carbon isel yn eu hardal, a defnyddio'r dystiolaeth i sefydlu polisïau arbennig yn eu cynllun datblygu sy'n nodi'r lleoliadau mwyaf priodol ar gyfer datblygu. Rwyf wedi edrych yn agosach ar sut y mae disgwyl iddynt wneud hyn ac wedi gweld bod pwyslais arbennig ar astudiaethau blaenorol. Er bod hyn yn rhesymol, credaf y gellid cyflawni mwy drwy wahodd ein tirfeddianwyr i weithio gyda'r Llywodraeth a chydweithredu. Yn sicr, byddai hwn yn gam cadarnhaol a fyddai'n helpu Cymru'n sylweddol i weld a gwneud mwy o ddefnydd o law.

Mae'r hyn rwy'n gofyn amdano'n galw am weledigaeth go syml, un y credaf y gallwn i gyd gytuno arni: yr angen i greu Cymru fwy gwyrdd a mwy gwydn. Mae hyn yn wir i lawr i lefel pob un o'n cartrefi, lle mae arnaf ofn nad yw'r rhan fwyaf ohonom yn gwneud y mwyaf o'n glaw.

Daw hyn â mi at y cam olaf y credaf y dylem ei ystyried i sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o ddŵr glaw. Mae'n rhywbeth sydd gennym yma yn yr adeilad hwn: cynllun casglu dŵr glaw, sy'n golygu bod dŵr glaw yn cael ei gasglu oddi ar y prif doeau, ei storio mewn dau danc 50,000 litr a'i ddefnyddio yn yr adeilad hwn. Er enghraifft, gwelwyd defnydd o ddŵr glaw i fflysio toiledau, i ddyfrhau a chynnal a chadw, gan arwain at dorri'r galw am ddŵr i gyn lleied â phosibl. Mae rhai o fanteision eraill casglu dŵr glaw yn cynnwys y posibilrwydd o ddefnyddio'r dŵr ar gyfer bwydo anifeiliaid, dyfrio planhigion, systemau gwresogi, gwrthsefyll llifogydd ac yn bennaf oll, er mwyn talu costau cynyddol biliau cyfleustodau, sydd bellach, o gynnwys y codiad yn y bil dŵr a charthfosiaeth cyfartalog yng Nghymru, oddeutu £439 yn y flwyddyn arannol ddiwethaf.

Wrth ystyried y gall systemau casglu dŵr weithio oddi ar doeau bron bob un o'n cartrefi, credaf ei bod yn drueni na cheir fawr o enghreifftiau y gellir cyfeirio atynt. Y rheswm am hyn o bosibl yw'r ffaith nad yw'n ymddangos bod unrhyw gefnogaeth ar gael ar gyfer cynlluniau casglu dŵr glaw yng Nghymru. Yn wir, mae'r ffynhonnell agosaf o gymorth a gynigir gan Lywodraeth Cymru ar gyfer rheolwyr tir a busnesau fferm i gaffael a gosod eu nwyddau dŵr glaw newydd eu hunain, boed yn gafnau neu bibellau dŵr. Yn fy marn i, mae'r sefyllfa hon yn chwerthinllyd, gan mai'r hyn a welwn yw Llywodraeth Cymru yn talu i law fynd i lawr y draen. Onid ydych yn cytuno y byddai'n gwneud synnwyr i helpu i ariannu'r cynlluniau casglu dŵr glaw hynny hefyd?

Hoffwn gloi fy nghyfraniad—a gobeithiaf ei fod wedi darparu gweledigaeth bwysig ar gyfer Cymru, ac un y gellir ei chyflawni, os oes uchelgais, os oes dyhead, ac os oes ysgogiad. Ac rwy'n hoff o roi sypreisys, felly rwy'n mynd i ddyfynnu o gân Gymraeg enwog iawn: