Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n cynnig ein gwelliant.

Hoffwn ddweud ar gyfer y cofnod, serch hynny, na chafodd ei fwriadu i fod yn welliant 'dileu popeth', ond dyna sydd gennym, ac felly symudwn ymlaen ar y sail hwnnw.

A gaf i hefyd ategu'r teimladau a fynegwyd yng ngwelliant cyntaf Plaid? Mae unrhyw welliant i'w groesawu am ei effaith ar y bobl ifanc unigol sy'n elwa ohono, yn ogystal â staff yn yr ysgolion.

Roeddwn yn awyddus i ddechrau yn fyr gyda'r gostyngiad yn nifer y lleoliadau sy'n cynnig addysg ar gyfer plant tair a phedair oed. Caf fy siomi bob amser fod rhai cynghorau yng Nghymru wedi dewis cyfyngu'r cynnig hwn i feithrinfeydd y cyngor yn unig, a gall hyn fod yn rhannol gyfrifol am y gostyngiad. Ond rwyf hefyd yn pryderu am y gostyngiad yn nifer y lleoliadau ar adeg pan fydd y Llywodraeth yn cyflwyno'r cynnig o 30 awr o ofal plant i rieni sy'n gweithio mwy nag 16 awr. Yn ogystal â rhagweld cynnydd yn y galw, beth am y plant sydd ond yn gallu cael 10 awr o addysg, gan fod eu rhieni'n gweithio 15 awr yn hytrach nag 16? Mae angen iddynt ddod o hyd i bum awr arall o ofal plant, yn yr un lleoliad â'r addysg a gynigir, os oes modd, ond wrth gwrs, rhaid iddynt dalu amdano. Dyma hefyd y lle ar gyfer egino hadau'r polisi 1 miliwn o siaradwr Cymraeg, felly efallai fod modd i'r Gweinidog roi ei barn inni ar hynny.

Mae pwynt 4 yn ein gwelliant yn gyfle i'r Gweinidog rannu â ni am y modd y rheolir o fewn y Llywodraeth y proffil risg a'r rheolaeth ariannol sy'n gysylltiedig â pholisïau sydd â'r nod o wella ysgolion. Y consortia a'r awdurdodau lleol, yn gweithio gyda'i gilydd, sydd i fod i yrru gwelliant ysgolion. Dim ond cyfeiriad byr sydd atynt yn yr adroddiad hwn, ond y prif ganfyddiad ynddo yw, o ganlyniad i amrywiaeth o fethiannau mewn un consortiwm, fod y gwelliant mewn ysgolion uwchradd yn rhy araf ac yn peri pryder. Ond, nid yw trafferthion penodol mewn un consortiwm yn esbonio'r amrywiad gwyllt ym mherfformiad ysgolion ledled Cymru. Rhaid derbyn bod peth amrywioldeb. Gwelir hynny o fewn ysgolion yn ogystal â rhwng ysgolion—un o ganfyddiadau'r OECD yn ei adroddiad yn ystod tymor diwethaf y Cynulliad, ac nid yw hynny wedi newid ryw lawer. Felly, wrth longyfarch yr ysgolion hynny sydd â staff brwdfrydig yn cael eu harwain yn dda a dysgwyr hapus sy'n cyflawni eu potensial, ni allwn adael i hynny guddio'r pegwn arall lle mae nifer sylweddol iawn o ddysgwyr sydd heb gyflawni, yn y ffordd a amlygwyd gennym yn nau bwynt cyntaf ein gwelliant.

Yn awr, fel y dywedwch, Gweinidog, mae 5 y cant o ysgolion cynradd a 15 y cant o ysgolion uwchradd mewn mesurau arbennig neu angen gwelliant sylweddol. Mae'r rheini'n ganrannau eithaf uchel pan ydym yn sôn am isafbwynt perfformiad, ac nid yw'r pryderon hyn yn newydd. Felly, sut mae'r archwilio a rheoli risg o fewn eich adran chi wedi eich helpu i wella monitro a gwerthuso polisi cynllunio a gweithredu? Yn fyr, beth ydych chi wedi ei newid o ganlyniad i'r gwaith hwnnw?

Gyda dim ond 8 y cant o'n hysgolion cynradd yn cael eu hystyried i fod yn rhagorol o ran safonau, pam mae 88 y cant ohonynt yn cael eu categoreiddio fel gwyrdd ac angen y lefel isaf o gymorth arnynt? Dim ond prin hanner ein hysgolion uwchradd sy'n dda, heb sôn am fod yn rhagorol, eto i gyd bydd 78 y cant ohonynt ond yn cael 10 diwrnod neu lai o gymorth. Sut y daethpwyd i'r sefyllfa lle mai dim ond traean o'n hysgolion pob oedran—y fformat ffasiynol ar gyfer arweinyddiaeth a rheolaeth bellach—a farnwyd i fod yn dda am arweinyddiaeth a rheolaeth, heb sôn am safonau, ac addysgu a dysgu—dim ond traean ohonynt. Nid oedd yr un ysgol ragorol.

Dengys yr adroddiad hwn y gall unrhyw un o'n hysgolion fod yn rhagorol ar draws y pum maes arolygu er gwaethaf y ddemograffeg a'r heriau eraill sy'n eu hwynebu. Felly pam mai dim ond ychydig o'n hysgolion cynradd sy'n cyflawni hynny, a sut mae gennym y fath eithafion rhwng llwyddiant a methiant yn y sector uwchradd? Nid yw'n cyd-fynd â'r categoreiddio. Nid yw'n cyfateb â'r ffaith bod angen arolwg dilynol ar hanner ein hysgolion, ac er gwaethaf rhai canlyniadau dymunol iawn, iawn, fel y dywedasoch, ynglŷn â lles, nid yw hynny o reidrwydd yn cyd-fynd â safonau uwch, gan fod Estyn yn dweud nad ydych yn gweld hynny heblaw pan fydd yr ysgolion yn eithriadol o gryf o ran lles.

Ond erbyn hyn credaf fod y brys mwyaf yn ymwneud â hunanarfarnu. Dywedodd yr OECD fod gennym broblemau gyda hyn o'r blaen, ac mae'n hollol amlwg bod gormod o lawer o ysgolion ac arweinwyr ysgolion yn cael trafferth gyda hyn hyd yn oed yn awr—hanner yr ysgolion uwchradd. Dyma'r ysgolion yr ydych chi'n gofyn iddynt gymryd cymwysterau newydd a chwricwlwm newydd, cwricwlwm newydd a gafodd ei herio unwaith eto heddiw yn y Times Educational Supplement, cwricwlwm sy'n ddibynnol ar hunanarfarnu a hunanwella o fewn ysgolion i gyflawni ei nodau, ac fe ddywedasoch fod hynny'n hanfodol.

Os yw'r newid tuag at ddiwylliant o hunan-welliant, fel yr hawliwyd, yn symud yn gyflym, pam nad yw'r safonau'n gwella'r un mor gyflym? Dywed Estyn ei bod yn parhau i fod yn wir, er gwaethaf mentrau amrywiol, gan gynnwys bandio a chategoreiddio, nad yw'r ysgolion hyn—y rhai sy'n perfformio'n wael—yn cael eu nodi'n ddigon cynnar, ac nad oes digon yn cael ei wneud i'w cefnogi. Fe ddywedasoch hynny yn eich sylwadau agoriadol, a dywedasoch eich bod ar hyn o bryd yn ystyried sut.

Gweinidog, mae gennych y pwerau i ymyrryd er mwyn chwyldroi'r ysgolion, y cynghorau a'r consortia hyn, sy'n parhau i fethu'r plant. Defnyddiwch nhw os gwelwch yn dda.