Diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei datganiad. Fe fydd hi, wrth gwrs, yn cofio'r frwydr galed a gawsom ni i sicrhau bod ein statud sefydlu yn cynnwys cyfrifoldeb penodol o sicrhau bod y sefydliad hwn yn rhoi sylw dyledus i gyfle cyfartal ym 1998. Mae'n braf ei chlywed hi'n cyfeirio ato yn ei datganiad, a hoffwn hefyd ein hatgoffa ni i gyd y cafodd hwnnw ei arwain gan ein cyn-gydweithiwr Val Feld, a ddaeth a llawer o fuddiannau ynghyd, a hoffwn dalu teyrnged i Val am hynny heddiw. Rydym ni wrth gwrs wedi gweld rhywfaint o gynnydd ers 1998, ond rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog wedi cydnabod heddiw bod gennym ni lawer mwy i'w wneud o hyd, a gan wybod bod amser yn brin, fe hoffwn i godi un neu ddau o bwyntiau penodol, os caf i.

Yn gyntaf oll, hoffwn ofyn i'r Dirprwy Weinidog am y ddarpariaeth o wasanaethau i fenywod sydd wedi goroesi cam-drin domestig a rhywiol a'u plant. Nawr, rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi bod y gwasanaethau hynny—a gwyddom hyn o ymchwil—yn cael eu darparu orau gan sefydliadau lleol a arweinir gan fenywod sydd yn atebol i ddefnyddwyr y gwasanaeth. Rydym yn gwybod bod y sefydliadau hyn ar draws Cymru yn colli tendrau i ddarparu'r gwasanaethau hynny i sefydliadau masnachol mwy o faint. Yn aml, ni ddarperir gwasanaethau plant yn y tendrau hynny, ac, os ydyn nhw'n cael eu darparu yna rhywbeth ychwanegol ydyn nhw, does dim digon o amser. Pan fyddan nhw'n cael eu darparu, yn aml iawn gwirfoddolwyr sy'n eu darparu—eu darparu am geiniog a dimai. Nawr mi wn y bydd y Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi na fyddwn ni byth yn torri'r cylch cam-drin domestig oni bai ein bod yn rhoi cymorth i'r plant sydd wedi gweld yr erchyllterau hynny yn eu cartrefi eu hunain. Siawns fod yn rhaid i hyn fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, ac a gaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog heddiw beth mwy gall hi ei wneud, mewn partneriaeth â llywodraeth leol yng Nghymru, i atal a gwrthdroi'r duedd hon fod sefydliadau lleol ar eu colled oherwydd y bobl fasnachol fawr sy'n bodoli i wneud elw'n unig, nid i edrych ar ôl ein plant?

Y mater nesaf yr hoffwn i ei godi'n benodol yw mater tlodi misglwyf, ac rwyf yn croesawu buddsoddiad diweddar Llywodraeth Cymru, ond rydym ni wedi gweld mwy o dystiolaeth unwaith eto'r wythnos hon bod merched yn colli ysgol oherwydd eu bod yn methu cael gafael ar gynnyrch misglwyf priodol. Rydym yn dal i weld menywod a merched yn defnyddio pethau amhriodol, megis gorfod defnyddio sanau, gorfod golchi pethau, ac rwy'n llongyfarch Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr—rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno â mi—ar yr ymgyrch y maen nhw wedi ei dechrau ynghylch y materion hyn yr wythnos hon. Yn benodol, hoffwn dynnu sylw'r Dirprwy Weinidog at ymchwil a gyhoeddwyd gan Gymdeithas Feddygol Prydain yng Nghymru yr wythnos hon—y mis diwethaf, yn hytrach—sy'n dangos nad oes ymagwedd gyson ar draws y GIG at y ddarpariaeth o gynnyrch misglwyf mewn ysbytai i fenywod a merched sydd yn gleifion mewnol. Ceir lleoedd—mewn rhai o'n hysbytai ni all pobl hyd yn oed brynu'r cyflenwadau hynny drostynt eu hunain, heb sôn am eu cael am ddim. Nid oes un bwrdd iechyd yng Nghymru â pholisi penodol, yn ôl Cymdeithas Feddygol Prydain, ynghylch sut y dylid darparu'r gwasanaethau hyn. Felly, a gaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog heddiw, fel rhan o'r trafodaethau y cyfeiriodd hi atyn nhw yn ei datganiad, y mae'n eu cael gyda chyd-Weinidogion, i drafod y mater hwn yn benodol gyda'r Gweinidog Iechyd i sicrhau bod yr holl fenywod a'r merched sy'n cael triniaeth cleifion mewnol ym mhob ysbyty yng Nghymru yn cael cynnyrch misglwyf yn rhad ac am ddim fel mater o drefn? Nid ydym yn disgwyl i'n cleifion ni ddod â'u papur toiled ei hunain i ysbytai; yn sicr ni ddylem ni ddisgwyl iddyn nhw ddarparu eu cynnyrch misglwyf eu hunain.

Fy mhwynt olaf penodol yw tynnu sylw at drafferthion menywod y 1950au a welodd ostyngiad yn eu hawliau pensiwn heb ymgynghori a nhw—cyfeirir atyn nhw fel menywod WASPI. Mae'r Llywodraeth y DU wrth gwrs, nawr wedi cydnabod na chysylltwyd â miloedd o'r menywod hyn erioed ynghylch y newidiadau arfaethedig, a pharodd hyn iddyn nhw ddioddef tlodi ar adeg yr oedden nhw'n ei ystyried yn ddiwedd eu hoes gweithio. Nawr, yn amlwg, nid yw hyn yn fater sydd wedi'i ddatganoli, ond hoffwn ofyn i'r Dirprwy Weinidog gytuno y bydd Llywodraeth Cymru yn anfon sylwadau pellach i Lywodraeth y DU yn hyn o beth, yn sgil y ffaith bod Llywodraeth y DU bellach wedi cydnabod nad oeddynt wedi hysbysu'r holl fenywod yr effeithiwyd arnynt.

Ac, yn olaf, hoffwn yn fyr iawn wneud pwynt cyffredinol sy'n ymwneud â defnydd o'r iaith wrth drafod y mater hwn. Llywydd dros dro, os ydym ni, fel deddfwyr yn y Siambr hon, yn gwybod unrhyw beth, rydym ni'n gwybod bod geiriau yn bwysig; Mae ganddyn nhw ystyron penodol iawn. Ac, os nad ydym ni'n disgrifio problem yn gywir, ni allwn ni ddatrys honno'n briodol. Wrth gyfeirio at wahaniaethu yn erbyn menywod, mae'r Ddeddf Cydraddoldeb yn glir yn ei hiaith: Mae gwneud gwahaniaethu ar sail rhyw yn anghyfreithlon ac eithrio mewn rhai amgylchiadau penodol. Eto, pan fyddwn yn trafod y materion hyn, rydym yn tueddu i ddefnyddio term llawer mwy amwys. Rydym yn sôn, er enghraifft—ac mae'r Gweinidog wedi gwneud hyn heddiw—am y bwlch cyflog ar sail 'rhywedd' ond yr hyn yr ydym yn ei olygu yw'r bwlch cyflog rhwng y 'rhywiau'. Mae'r Dirprwy Weinidog yn cyfeirio yn ei datganiad at adolygiad cydraddoldeb 'rhywedd' y Llywodraeth ei hun, ac mae sôn am gydraddoldeb rhywedd yn arfer cyffredin, ond mae'n arfer y mae angen ei dwyn i ben. Ymddengys bod rhyw deimlad o anesmwythder yn bodoli wrth ddefnyddio'r term cyfreithiol cywir, sef 'rhyw', ac mae hyn yn bwysig. Mae'n bwysig oherwydd dylai adolygiadau polisi a fframweithiau a pholisïau adlewyrchu'n gywir y fframweithiau deddfwriaethol sy'n sail iddyn nhw er mwyn sicrhau eu bod yn cydymffurfio'n briodol â'r ddeddfwriaeth. Mae hefyd yn bwysig oherwydd gall defnyddio'r term 'rhywedd' arwain at ddryswch rhwng y camau gweithredu sydd eu hangen i fynd i'r afael â gwahaniaethu ar sail rhyw a'r agenda bwysig ond gwahanol sy'n ymwneud ag amddiffyn a hybu hawliau pobl sy'n arddel hunaniaeth drawsrywiol.

Mae'r Dirprwy Weinidog a minnau yn rhy hen i deimlo'n anesmwyth wrth ddefnyddio'r gair 'rhyw', a hoffwn ofyn i'r Gweinidog gynnal adolygiad heddiw o'r iaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei defnyddio o ran y mater hwn i sicrhau ei bod, yn y dyfodol, yn cydymffurfio'n llawn â'r Ddeddf Cydraddoldeb. Rwy'n derbyn yn llwyr fod cyfuno'r termau 'rhyw' a 'rhywedd' yn gyffredin; nid yw pethau sy'n gyffredin o reidrwydd yn gywir nac yn ddefnyddiol, ac rwy'n gobeithio y bydd y Dirprwy Weinidog yn edrych ar hyn fel y gallwn ni ddefnyddio'r iaith briodol wrth drafod y materion hyn yn y dyfodol.