Diolch, Lywydd. Rwyf wedi ailgyflwyno'r gwelliant hwn o Gyfnod 2, am fy mod yn dymuno gofyn am sicrwydd gan yr Aelod cyfrifol y bydd yr ombwdsmon yn ystyried egwyddorion Nolan pan fydd ei swyddfa'n cynnal ymchwiliadau i gwynion yn erbyn cyrff cyhoeddus.

Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, er y gall yr ombwdsmon ystyried hefyd fod egwyddorion Nolan yn rhai tra phwysig, nid yw'n gallu dwyn cyrff cyhoeddus i gyfrif drwy'r egwyddorion, fel y gwelir yn yr ohebiaeth a gefais gan aelod o'r cyhoedd. Yn ei ymatebion i'r aelod hwnnw o'r cyhoedd, nododd yr ombwdsmon

Rwy'n cydnabod eich bod wedi llunio eich cwyn drwy gyfeirio at egwyddorion Nolan ond er bod yr ombwdsmon yn amlwg yn cydnabod bod cydymffurfiaeth â'r egwyddorion hyn yn angenrheidiol ar gyfer sicrhau safonau uwch mewn gwasanaethau cyhoeddus, ni fyddai'r ombwdsmon, o ystyried ei rôl a'u natur gyffredinol, yn eu defnyddio i wneud penderfyniad ynglŷn â chwynion am gyrff cyhoeddus.

Nododd hefyd:

Felly rwy'n gobeithio bod hyn yn esbonio ein dull o weithredu a chyd-destun ein gwaith. Nid bod Nolan yn amherthnasol, ond yn hytrach, nad cyfyngu ein hunain yn unig i'r prif egwyddorion hyn neu fodloni ein hunain yn eu cylch hwy'n unig yw'r ffordd orau o sicrhau cyfiawnder gweinyddol i bobl Cymru. 

Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, mae'r ddau ddatganiad i'w gweld yn gwrth-ddweud ei gilydd. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn glynu at egwyddorion Nolan, fel y mae Aelodau etholedig mewn swyddi cyhoeddus. Mae'n bosibl y bydd unigolion a gyflogir gan y cyhoedd hefyd yn atebol i egwyddorion Nolan, ond nid oes modd i achwynwyr ddefnyddio'r egwyddorion, heblaw drwy lwybr drud a llafurus adolygiad barnwrol. Nid prif egwyddorion ddylai'r rhain fod, ond rhan annatod o'r ystyriaeth.

At hynny, caiff egwyddorion Nolan eu crynhoi fel hyn: nid yw'r ombwdsmon yn darparu unrhyw set amgen o egwyddorion, ac eto, wrth farnu materion megis safonau gweinyddol da i benderfynu ar gwynion ynghylch cyrff cyhoeddus, mae'n bwysig barnu yn erbyn safon dderbyniol i gyfeirio ati. Dadleuwn fod egwyddorion Nolan yn darparu'r safon honno. Cawsant eu sefydlu at y diben hwnnw. Ymhlith pethau eraill, maent yn bodloni meini prawf y gyfraith a gynhyrchwyd gan Bwyllgor Safonau mewn Bywyd Cyhoeddus Llywodraeth y DU; maent yn gosod meincnod ledled y DU; maent yn berthnasol i bawb mewn bywyd cyhoeddus—swyddogion a chynrychiolwyr etholedig; cânt eu hyrwyddo gan Lywodraeth Cymru, nid yn lleiaf mewn offerynnau statudol; a chânt eu hyrwyddo gan bwyllgor safonau cynghorau Cymru.

Mae'r ombwdsmon yn honni bod egwyddorion Nolan yn rhai cyffredinol. Nid yw hynny'n wir. Canllawiau yw egwyddorion, ni fwriedir iddynt fod yn gyfarwyddiadau manwl. Mae egwyddorion Nolan yn glir iawn, ac wedi'u llunio'n benodol i fod yn berthnasol i'r sector cyhoeddus. Mae'r ombwdsmon yn honni bod gosod egwyddorion ar wyneb y Bil yn tynnu sylw'n ddi-fudd oddi wrth y pwerau presennol sydd ganddo i ymchwilio i gamweinyddu. Ac eto, erys bwlch o ran sut y bydd yn penderfynu a gaiff cyrff cyhoeddus eu dwyn i gyfrif drwy'r egwyddorion.

Er enghraifft, er ei fod yn nodi bod yna bŵer eang iawn o ran camweinyddu sy'n caniatáu iddo roi ystyriaeth i egwyddorion Nolan, ar y llaw arall, mae'r pŵer yn golygu nad oes raid iddo eu hystyried chwaith. Ers i mi ddadlau'r achos dros egwyddorion Nolan yng Nghyfnod 2 y Bil, rwyf wedi dod yn fwyfwy ymwybodol o bryderon fod rhai o gyrff y sector cyhoeddus a'u cyflogeion yn ystumio'u dehongliad o egwyddorion Nolan pan gânt eu cymhwyso iddynt hwy. Ymhellach, lle ceir honiadau ynghylch ymddygiad swyddogion yn rhan annatod o gŵyn ehangach a gyflwynwyd i'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus, yn rhy aml gwelsom adroddiadau ombwdsmon yn dyfynnu llinellau i gyfiawnhau eu penderfyniad i beidio â chadarnhau cwyn y gellir gweld eu bod wedi dod gan yr un swyddogion, ac yn cyd-fynd, air am air, â llythyrau a ddaeth i law yn uniongyrchol gan yr awdurdod lleol ac wedi'u llofnodi gan yr un swyddogion.

Gellir cyfeirio aelodau etholedig at yr ombwdsmon am achosion honedig o dorri'r cod ymddygiad, ond ni all yr ombwdsmon ymchwilio i gwynion yn erbyn swyddogion. Mae hynny'n iawn. Yn lle hynny, caiff y rhain eu gadael i awdurdodau lleol benderfynu yn eu cylch fel eu cyflogwr. Fodd bynnag, mae cwynion i'r ombwdsmon ynghylch cyrff cyhoeddus yn aml yn ymwneud â materion sydd wedi'u gosod yng nghyd-destun ymddygiad swyddogion. Er na ellir ymchwilio'n wrthrychol i destun y gŵyn heb ystyriaeth ehangach o unrhyw gyd-destun sy'n ymwneud ag ymddygiad swyddogion yn unol ag egwyddorion Nolan, yn lle hynny gwelwn achosion lle na fyddai'r ombwdsmon, fel y dyfynnwyd, yn defnyddio egwyddorion Nolan er mwyn penderfynu ar gwynion.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod y memorandwm esboniadol diwygiedig i'r Bil bellach yn cynnwys egwyddorion Nolan ac yn esbonio ei bod yn ofynnol i'r ombwdsmon ac awdurdodau â budd roi sylw dyledus i'r egwyddorion wrth gyflawni eu gwaith. Fodd bynnag, o ystyried y pryderon a restrais, buaswn yn ddiolchgar am gadarnhad gan yr Aelod cyfrifol ynglŷn â sut y mae'n disgwyl sicrhau, yn absenoldeb yr egwyddorion ar wyneb y Bil, fod yr ombwdsmon yn ystyried egwyddorion Nolan wrth ymchwilio i unrhyw gŵyn a phob cwyn sydd, yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol, yn cynnwys ymddygiad y swyddogion sy'n gysylltiedig â'r gŵyn honno. Diolch.