Sy'n dod â ni at grŵp 8, y grŵp sy'n ymwneud ag egwyddorion Nolan. Gwelliant 46 yw'r prif welliant a dwi'n galw ar Mark Isherwood i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant hwnnw—Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 46 (Mark Isherwood).

Diolch, Lywydd. Rwyf wedi ailgyflwyno'r gwelliant hwn o Gyfnod 2, am fy mod yn dymuno gofyn am sicrwydd gan yr Aelod cyfrifol y bydd yr ombwdsmon yn ystyried egwyddorion Nolan pan fydd ei swyddfa'n cynnal ymchwiliadau i gwynion yn erbyn cyrff cyhoeddus.

Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, er y gall yr ombwdsmon ystyried hefyd fod egwyddorion Nolan yn rhai tra phwysig, nid yw'n gallu dwyn cyrff cyhoeddus i gyfrif drwy'r egwyddorion, fel y gwelir yn yr ohebiaeth a gefais gan aelod o'r cyhoedd. Yn ei ymatebion i'r aelod hwnnw o'r cyhoedd, nododd yr ombwdsmon

Rwy'n cydnabod eich bod wedi llunio eich cwyn drwy gyfeirio at egwyddorion Nolan ond er bod yr ombwdsmon yn amlwg yn cydnabod bod cydymffurfiaeth â'r egwyddorion hyn yn angenrheidiol ar gyfer sicrhau safonau uwch mewn gwasanaethau cyhoeddus, ni fyddai'r ombwdsmon, o ystyried ei rôl a'u natur gyffredinol, yn eu defnyddio i wneud penderfyniad ynglŷn â chwynion am gyrff cyhoeddus.

Nododd hefyd:

Felly rwy'n gobeithio bod hyn yn esbonio ein dull o weithredu a chyd-destun ein gwaith. Nid bod Nolan yn amherthnasol, ond yn hytrach, nad cyfyngu ein hunain yn unig i'r prif egwyddorion hyn neu fodloni ein hunain yn eu cylch hwy'n unig yw'r ffordd orau o sicrhau cyfiawnder gweinyddol i bobl Cymru. 

Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, mae'r ddau ddatganiad i'w gweld yn gwrth-ddweud ei gilydd. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn glynu at egwyddorion Nolan, fel y mae Aelodau etholedig mewn swyddi cyhoeddus. Mae'n bosibl y bydd unigolion a gyflogir gan y cyhoedd hefyd yn atebol i egwyddorion Nolan, ond nid oes modd i achwynwyr ddefnyddio'r egwyddorion, heblaw drwy lwybr drud a llafurus adolygiad barnwrol. Nid prif egwyddorion ddylai'r rhain fod, ond rhan annatod o'r ystyriaeth.

At hynny, caiff egwyddorion Nolan eu crynhoi fel hyn: nid yw'r ombwdsmon yn darparu unrhyw set amgen o egwyddorion, ac eto, wrth farnu materion megis safonau gweinyddol da i benderfynu ar gwynion ynghylch cyrff cyhoeddus, mae'n bwysig barnu yn erbyn safon dderbyniol i gyfeirio ati. Dadleuwn fod egwyddorion Nolan yn darparu'r safon honno. Cawsant eu sefydlu at y diben hwnnw. Ymhlith pethau eraill, maent yn bodloni meini prawf y gyfraith a gynhyrchwyd gan Bwyllgor Safonau mewn Bywyd Cyhoeddus Llywodraeth y DU; maent yn gosod meincnod ledled y DU; maent yn berthnasol i bawb mewn bywyd cyhoeddus—swyddogion a chynrychiolwyr etholedig; cânt eu hyrwyddo gan Lywodraeth Cymru, nid yn lleiaf mewn offerynnau statudol; a chânt eu hyrwyddo gan bwyllgor safonau cynghorau Cymru.

Mae'r ombwdsmon yn honni bod egwyddorion Nolan yn rhai cyffredinol. Nid yw hynny'n wir. Canllawiau yw egwyddorion, ni fwriedir iddynt fod yn gyfarwyddiadau manwl. Mae egwyddorion Nolan yn glir iawn, ac wedi'u llunio'n benodol i fod yn berthnasol i'r sector cyhoeddus. Mae'r ombwdsmon yn honni bod gosod egwyddorion ar wyneb y Bil yn tynnu sylw'n ddi-fudd oddi wrth y pwerau presennol sydd ganddo i ymchwilio i gamweinyddu. Ac eto, erys bwlch o ran sut y bydd yn penderfynu a gaiff cyrff cyhoeddus eu dwyn i gyfrif drwy'r egwyddorion.

Er enghraifft, er ei fod yn nodi bod yna bŵer eang iawn o ran camweinyddu sy'n caniatáu iddo roi ystyriaeth i egwyddorion Nolan, ar y llaw arall, mae'r pŵer yn golygu nad oes raid iddo eu hystyried chwaith. Ers i mi ddadlau'r achos dros egwyddorion Nolan yng Nghyfnod 2 y Bil, rwyf wedi dod yn fwyfwy ymwybodol o bryderon fod rhai o gyrff y sector cyhoeddus a'u cyflogeion yn ystumio'u dehongliad o egwyddorion Nolan pan gânt eu cymhwyso iddynt hwy. Ymhellach, lle ceir honiadau ynghylch ymddygiad swyddogion yn rhan annatod o gŵyn ehangach a gyflwynwyd i'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus, yn rhy aml gwelsom adroddiadau ombwdsmon yn dyfynnu llinellau i gyfiawnhau eu penderfyniad i beidio â chadarnhau cwyn y gellir gweld eu bod wedi dod gan yr un swyddogion, ac yn cyd-fynd, air am air, â llythyrau a ddaeth i law yn uniongyrchol gan yr awdurdod lleol ac wedi'u llofnodi gan yr un swyddogion.

Gellir cyfeirio aelodau etholedig at yr ombwdsmon am achosion honedig o dorri'r cod ymddygiad, ond ni all yr ombwdsmon ymchwilio i gwynion yn erbyn swyddogion. Mae hynny'n iawn. Yn lle hynny, caiff y rhain eu gadael i awdurdodau lleol benderfynu yn eu cylch fel eu cyflogwr. Fodd bynnag, mae cwynion i'r ombwdsmon ynghylch cyrff cyhoeddus yn aml yn ymwneud â materion sydd wedi'u gosod yng nghyd-destun ymddygiad swyddogion. Er na ellir ymchwilio'n wrthrychol i destun y gŵyn heb ystyriaeth ehangach o unrhyw gyd-destun sy'n ymwneud ag ymddygiad swyddogion yn unol ag egwyddorion Nolan, yn lle hynny gwelwn achosion lle na fyddai'r ombwdsmon, fel y dyfynnwyd, yn defnyddio egwyddorion Nolan er mwyn penderfynu ar gwynion.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod y memorandwm esboniadol diwygiedig i'r Bil bellach yn cynnwys egwyddorion Nolan ac yn esbonio ei bod yn ofynnol i'r ombwdsmon ac awdurdodau â budd roi sylw dyledus i'r egwyddorion wrth gyflawni eu gwaith. Fodd bynnag, o ystyried y pryderon a restrais, buaswn yn ddiolchgar am gadarnhad gan yr Aelod cyfrifol ynglŷn â sut y mae'n disgwyl sicrhau, yn absenoldeb yr egwyddorion ar wyneb y Bil, fod yr ombwdsmon yn ystyried egwyddorion Nolan wrth ymchwilio i unrhyw gŵyn a phob cwyn sydd, yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol, yn cynnwys ymddygiad y swyddogion sy'n gysylltiedig â'r gŵyn honno. Diolch.

Byddai'r gwelliant hwn yn ei gwneud yn ofynnol i'r ombwdsmon ystyried egwyddorion Nolan wrth gyflawni eu swyddogaethau mewn perthynas ag awdurdod rhestredig. Mae egwyddorion Nolan yn nodi'r ymddygiad a ddisgwylir gan bobl sy'n dal swydd gyhoeddus. Maent yn nodi disgwyliadau clir ynghylch ymddygiad a sut y mae disgwyl i bobl gyfrannu at ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Mae egwyddorion Nolan yn berthnasol i unigolion mewn swyddi cyhoeddus, ac nid sefydliadau. Mae'r egwyddorion yn canolbwyntio ar ymddygiad a diwylliant, yn hytrach na phrosesau, ac fe'u hymgorfforir yn y codau ymddygiad perthnasol ar gyfer ymddygiad unigolion mewn gwasanaethau cyhoeddus. Mae'r ombwdsmon yn ymchwilio i gamweinyddu a methiant gwasanaeth. Mae'r ffocws yn sicrhau eu bod yn gwneud sylwadau ar y camau a roddir ar waith gan awdurdod, yn hytrach na rhoi barn ar unigolion, ac eithrio yn rôl yr ombwdsmon mewn perthynas â chod ymddygiad cynghorwyr. Mae hyn yn caniatáu i'r ombwdsmon gadw ymddiriedaeth cyrff cyhoeddus, a'r cyhoedd, fel y sawl sy'n trin a rheoleiddio cwynion yn annibynnol a diduedd. Buaswn yn annog yr Aelodau i beidio â chefnogi'r gwelliant hwn.

Mae'r gwelliant hwn yn gosod dyletswydd ar yr ombwdsmon i roi sylw i sut y mae awdurdod rhestredig wedi rhoi ystyriaeth i egwyddorion Nolan. Nawr, fel y mae pawb ohonom yn gwybod, oherwydd rwy'n siŵr ein bod yn eu darllen bob dydd, mae egwyddorion Nolan yn gosod saith egwyddor ar gyfer unrhyw un sy'n dal swydd gyhoeddus, gan gynnwys pobl a etholir neu a benodir i swyddi cyhoeddus, neu bobl a benodir i weithio yn y gwasanaeth sifil, llywodraeth leol, iechyd, addysg, gwasanaethau cymdeithasol a gofal, er enghraifft, a phawb mewn sectorau eraill sy'n darparu gwasanaethau cyhoeddus. Nawr, rydym wedi ailadrodd rhai o'r dadleuon hyn yng Nghyfnod 2, ac fel y dywedais yng Nghyfnod 2, rwy'n credu bod dyletswydd yn bodoli eisoes ar awdurdodau rhestredig i roi sylw i egwyddorion Nolan. A rôl yr ombwdsmon yw ymchwilio i fethiant gwasanaethau a chamweinyddu, nid ymchwilio i ba raddau y mae awdurdodau cyhoeddus yn cydymffurfio ag egwyddorion cyffredinol anhunanoldeb ac arweinyddiaeth, ac yn y blaen. Felly, er na allwn gefnogi'r gwelliant hwn yng Nghyfnod 2, rwyf wedi sicrhau serch hynny fod y memorandwm esboniadol diwygiedig bellach yn nodi'n eglur fod gofyn i'r ombwdsmon a'r awdurdodau rhestredig roi sylw dyledus i egwyddorion Nolan wrth ddal swyddi cyhoeddus neu weithio yn y sector cyhoeddus. Felly, am y rhesymau hyn, ni fyddaf yn cefnogi gwelliant 46, a buaswn yn annog yr Aelodau eraill i wneud yr un fath.

Mark Isherwood i ymateb.

Diolch ichi, Lywydd, a diolch i'r Gweinidog a'r Aelod cyfrifol. Yn amlwg, mae llawer o bobl wedi cysylltu â mi, a chydag eraill heb amheuaeth, yn mynegi pryderon am eu profiadau eu hunain lle roedd eu cwynion, nad oeddent yn ymwneud yn uniongyrchol â swyddog neu swyddogion, er hynny'n cynnwys honiadau'n ganolog iddynt ynghylch ymddygiad swyddog neu swyddogion, ac felly, daethpwyd â'r mater hwn i'n sylw. Nid yw'n rhywbeth rydym wedi'i lunio'n unig er mwyn creu rhagor o broblemau i'r Cynulliad neu swyddfa'r ombwdsmon. Rydym yn cydnabod y gwaith pellach y mae'r Aelod cyfrifol wedi'i wneud ar hyn, ac yn cydnabod ac yn croesawu, fel y dywedais, y diweddariad i'r memorandwm esboniadol. Felly, er y byddaf yn tynnu'r gwelliant hwn yn ôl, credwn o hyd fod hwn yn fater pwysig sy'n galw am ystyriaeth bellach wrth inni symud ymlaen, lle gwelais yn rhy aml, unwaith eto, lais y person neu'r personau y mae'r cyhuddiadau'n berthnasol iddynt yn cael ei ddyfynnu fel un o'r rhesymau dros beidio â chadarnhau cwyn, pan fyddai gwrthrychedd ymchwiliad, gobeithio, yn sicrhau na allai hynny ddigwydd. Diolch.

Mae Mark Isherwood wedi nodi ei fod am dynnu'r gwelliant yn ôl. A oes unrhyw wrthwynebiad i dynnu'r gwelliant yn ôl? Mae gwelliant 46 wedi'i dynnu'n ôl felly.

Tynnwyd gwelliant 46 yn ôl yn unol â Rheol Sefydlog 12.27.