Diolch i chi, Lywydd. Croeso i wlad y breuddwydion ar brynhawn dydd Mercher ar ôl pasio darn o ddeddfwriaeth ac yn awr i mewn i'r ddadl. Mae'n dda gweld bod mwy yn bresennol na'r arfer ar brynhawn dydd Mercher ar gyfer dadl diwrnod y gwrthbleidiau. Nid wyf yn meddwl y bydd yn para a chredaf efallai fod cwpanaid o de drws nesaf yn galw ar rai o'r Aelodau. Ond gallwn geisio eich dal, a dywedir wrthyf fod yna doesenni tu allan hefyd, os oes unrhyw un eu heisiau.

Mae'n bleser gwirioneddol cael cyflwyno'r ddadl y prynhawn yma ac edrych ar rai o'r problemau sy'n ymwneud â Cyfoeth Naturiol Cymru, y gwaith o'i greu ac yn amlwg, rhai o'r problemau a gafodd lawer o gyhoeddusrwydd sydd wedi wynebu'r sefydliad hwnnw dros y blynyddoedd diwethaf, a sut y gallwn fynd i'r afael â rhai o'r diffygion hynny o bosibl mewn rhan mor bwysig o fywyd Cymru, h.y. ein hamgylchedd naturiol, a beth y gallwn ei wneud i sicrhau bod yr holl arfau ar gael ar gyfer (a) ei ddiogelu a (b) ei wella.

Os caf ymdrin â'r gwelliannau a gyflwynwyd heddiw, ni fyddwn yn derbyn gwelliant y Llywodraeth a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Nid wyf yn hollol siŵr sut y mae'n ychwanegu neu'n cynnig unrhyw beth o werth i'r ddadl heblaw ceisio dileu pwyntiau 3 a 4. Wel, os edrychwch ar bwyntiau 3 a 4 mewn gwirionedd, nid ydynt ond yn tynnu sylw—yn enwedig pwynt 3—at yr hyn sy'n gwbl amlwg, sef bod y sgandalau ynghylch gwerthu coed wedi difetha enw Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae gwaith Grant Thornton wedi amlygu'n bendant y pwyntiau ynglŷn â'r perygl cynyddol o fod yn agored i risg a thwyll. Felly, ni allaf weld pam y byddech am ddileu'r hyn y cyfeiriwyd ato mewn gwirionedd yn yr ymchwiliad cyfrifon cyhoeddus ac adroddiadau amlwg eraill ar yr hanes trist ynghylch y fath anfedrusrwydd. Felly, yn anffodus, ni fyddwn yn derbyn gwelliant y Llywodraeth, ac mewn perthynas â gwelliannau Plaid Cymru, ni fyddwn yn derbyn dau welliant cyntaf Plaid Cymru, sy'n ceisio disodli ein pwynt sy'n dweud bod Cyfoeth Naturiol Cymru, yn anffodus, wedi gwneud cam â phobl Cymru

'drwy nifer o sgandalau proffil uchel'

â'r geiriau

'Yn gresynu at nifer y methiannau proffil uchel yn Cyfoeth Naturiol Cymru'.

Nid wyf yn hollol siŵr sut yn union y mae hynny'n ychwanegu unrhyw beth at y cynnig o gwbl, ond rwy'n siŵr y byddwn yn clywed hynny gan y siaradwr pan fydd yn cyfeirio at y gwelliannau hynny, ond byddwn yn derbyn y gwelliant olaf, gwelliant 4. Mae'n hollbwysig fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael adnoddau i gyflawni ei swyddogaethau ac yn benodol, pan edrychwch ar y ddeddfwriaeth a gyflawnwyd dros y blynyddoedd diwethaf yn y maes penodol hwn—Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015—a'r rhwymedigaethau a osodwyd ar Cyfoeth Naturiol Cymru, mae'n amlwg yn hanfodol fod yr adnoddau'n dilyn y cymhwysedd, os mynnwch, a drosglwyddwn i'r sefydliad hwn.

Mae'n werth ystyried, pan grëwyd Cyfoeth Naturiol Cymru chwe blynedd yn ôl, cafwyd rhai ffigyrau proffil uchel iawn a oedd yn amlwg yn cwestiynu a oedd hi'n ddoeth rhoi tri sefydliad mor wahanol o'r fath gyda'i gilydd—Asiantaeth yr Amgylchedd, Cyngor Cefn Gwlad Cymru a'r Comisiwn Coedwigaeth. Yn arbennig, amlygodd Jon Owen Jones, a oedd yn gadeirydd y Comisiwn Coedwigaeth ar y pryd, wendid yr achos busnes a oedd gerbron y Cynulliad ar y pryd, yn edrych ar rai o'r amcanion polisi roedd y Gweinidogion yn ceisio eu hyrwyddo ac yn wir yn cwestiynu hyfywedd y syniad o uno tri sefydliad yn un sefydliad, ac mor wir oedd ei eiriau, ac maent wedi dod yn ôl i darfu arnom, i fod yn onest gyda chi, oherwydd, yn amlwg, fel y dywedais yn fy sylwadau agoriadol, mae'n tynnu sylw at y dirywiad a gafodd gryn dipyn o sylw yn y sector coedwigaeth yma yng Nghymru, ond yn arbennig y golled i drethdalwyr Cymru yn sgil contractau gwael y cytunwyd arnynt gan Cyfoeth Naturiol Cymru a digalondid llwyr y staff o fewn y sefydliad.

Nid yw sefydliad ond cystal â'i staff, ac mae llawer iawn o unigolion dawnus a ddaeth o'r tri chorff blaenorol i Cyfoeth Naturiol Cymru yn meddu ar angerdd a galwedigaeth i weithio yn y maes penodol hwn, ond yn anffodus, maent wedi dioddef yn sgil arweinyddiaeth wael, diffyg cyfeiriad a phwysau anferth y gwaith a osodwyd ar eu desgiau. Yn anffodus, mae arolwg staff ar ôl arolwg staff wedi dangos peth o'r pwysau sydd wedi wynebu nifer o'r staff o un flwyddyn i'r llall, o un diwrnod i'r llall, o un wythnos i'r llall. Dim ond 11 y cant o'r staff oedd â hyder yn y penderfyniadau a wneir gan uwch-reolwyr mewn un arolwg staff; 15 y cant a gredai fod gweithredoedd yr uwch-reolwyr yn gyson â gwerthoedd y sefydliad; dim ond 10 y cant a ddywedodd fod y sefydliad at ei gilydd yn cael ei reoli'n dda.

Yn 2016, rhoddodd y sefydliad y gorau i argraffu canlyniadau arolygon staff oherwydd bod y dystiolaeth mor ddamniol. Fel gwleidyddion mae'n amlwg mai ein lle ni yw gwneud yn siŵr fod llais y staff yn cael ei glywed ac yn y pen draw, fod y gwelliannau a'r mesurau diogelwch yn cael eu rhoi ar waith. Ac mor ddiweddar â 2018, mewn ymgynghoriad mawr â'r staff, ni chredai Cyfoeth Naturiol Cymru fod yr ad-drefnu a oedd yn digwydd o ran strwythurau staffio yn darparu sylfaen ar gyfer datblygu'r sefydliad. Roeddent yn credu y byddai llawer o'r timau newydd a oedd yn cael eu llunio yn creu pobl a allai wneud popeth yn weddol heb allu arbenigo ar ddim, ac yn y maes hynod arbenigol y mae nifer o'r staff hyn yn gweithio, mae'n hanfodol fod arbenigedd yn cael ei ganiatáu i ffynnu a'i adael i ddarparu'r mesurau diogelwch a'r gweithgareddau hyrwyddo sydd eu hangen gan Cyfoeth Naturiol Cymru.

Yn benodol, edrychodd adroddiad Grant Thornton, yr adroddiad mwyaf diweddar, ar y sgandal gwerthu pren ond edrychodd hefyd ar y ffordd roedd y sefydliadau wedi uno dros y chwe blynedd flaenorol, a thynnu sylw at sut roedd gweithio mewn seilos yn dal i ddigwydd i raddau helaeth o fewn y sefydliadau a bod y sector coedwigaeth, y cyngor cefn gwlad ac asiantaeth yr amgylchedd yn dal i edrych arnynt eu hunain fel sefydliadau unigol o dan un faner. A hyn oddeutu chwe blynedd ar ôl i'r tri sefydliad ddod at ei gilydd.

Rhaid bod hwnnw'n bryder enfawr i ni yma fel deddfwrfa ond yn enwedig i'r Llywodraeth, oherwydd mae rhan arall o'r cynnig sydd ger ein bron heddiw yn amlygu peth o'r ymyrraeth gan y Llywodraeth, buaswn yn awgrymu, yng ngwaith Cyfoeth Naturiol Cymru, yn enwedig mewn perthynas â'r gwaharddiad ar saethu ffesantod, lle gofynnwyd am gyngor annibynnol ar gost o £48,000—gwnaeth Cyfoeth Naturiol Cymru y gwaith cywir, aethant allan, cawsant y cyngor annibynnol, gwrandawsant ar y cyngor hwnnw a dywedasant y dylai'r sefyllfa bresennol barhau—ac yna ymyrrodd y Gweinidog i ddyfarnu yn erbyn. A nodaf ddoe fod yr adolygiad barnwrol wedi'i wrthod, adolygiad a gyflwynwyd am ei fod yn datgan yn glir nad oedd gan fwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru unrhyw ddisgresiwn yn yr achos penodol hwn pan wnaeth y Gweinidog ymyrryd. Ac felly mae'r Llywodraeth yn atebol iawn am y materion sydd wedi codi yn sgil diffyg arweiniad llwyr gan Lywodraeth Cymru—