Part of the debate – Senedd Cymru am 6:13 pm ar 20 Mawrth 2019.
Dyma ni: mae'r Torïaid yn ceisio beio rhywun arall eto, er mai'r Torïaid wnaeth y cyfan. Mae'n hen bryd iddynt ysgwyddo cyfrifoldeb am eu gweithredoedd, ac nid ydynt yn gwneud hynny. Gadewch inni edrych ar y realiti. Fel y dywedais, mae yna Rose ym mhob cymuned. Beth am fod o ddifrif ynglŷn â hyn. Mae'n hysbys y gallai 33 y cant o ddynion fod yn ddibynnol ar bensiwn y wladwriaeth yn unig, ond bydd 55 y cant o fenywod yn dibynnu ar bensiwn y wladwriaeth yn unig—gan effeithio'n anghymesur ar fenywod unwaith eto.
Mae gennym sefyllfa gyda'r mater rhwystr oedran. Bydd dynes a anwyd ym mis Mai 1953 wedi cael pensiwn ym mis Tachwedd 2016, colled o tua £2,000. Ni fydd dynes a anwyd ym mis Mai 1954 yn cael pensiwn tan fis Ionawr 2020, colled o tua £20,000. Gwahaniaeth enfawr ar draul 12 mis. Nid yw hynny'n deg. Hefyd, beth am fynd ymlaen at hyn, gan mai'r drydedd broblem sydd gennym yw'r hysbysiad. Bydd y menywod i fyny yno'n dweud wrthych: yr hysbysiad. Bydd fy ngwraig yn dweud wrthych na chafodd hi hysbysiad. Mae hon yn broblem fawr. A phan gewch hysbysiad—tair blynedd—beth allwch chi ei wneud mewn tair blynedd i baratoi ar gyfer y newidiadau i'ch pensiwn? Dim byd. Mae hynny'n gwbl amhriodol ac yn gwbl aneffeithiol. Rydych yn rhoi'r menywod hyn mewn sefyllfa lle na allant wneud trefniadau amgen, ni allant fyw ar yr incwm y byddant yn ei gael, ni allant baratoi, ac mae hynny'n annheg.
Rwyf am fynd yn ôl at rai o'r pwyntiau yma: oedrannau. Rydym yn sôn am agwedd negyddol, ond gadewch inni fod yn onest—pan drydarais hyn ynghylch menywod y 1950au, dywedwyd y drefn wrthyf. Cefais fy ngeni ym 1960. Gwn y bydd yr Aelod a oedd ar y radio y bore yma yn yr un categori. Cefais fy ngeni ym 1960. Beth amdanaf i? Effeithir arni hithau yn ogystal, gan nad ydym ond yn meddwl yn y 1950au am eu bod yn dod at oedran pensiwn yn awr, ond mae hyn yn mynd i effeithio ar fenywod am lawer iawn o flynyddoedd. A pham y dylem fod yn dadlau yn ei gylch? Mae'n ymwneud â mwy na chefnogi menywod, oherwydd bydd yn rhaid i'r Llywodraeth hon ysgwyddo'r baich o ran y menywod hynny. Bydd yna alw o ran anghenion cymdeithasol. Mae'r menywod hynny'n ofalwyr yn aml iawn yn awr; boed yn gofalu am berthnasau hŷn neu am wyrion, maent yn dod yn ofalwyr. Os oes yn rhaid iddynt weithio, pwy sy'n mynd i fod yn ofalwyr? Pwy sy'n mynd i dalu'r Bil am y gofalwyr? Y bobl yn y rhes flaen yma. Mae'n effeithio ar Lywodraeth Cymru. Mae'n effeithio ar bopeth a wnawn, ac yn fwy pwysig, mae'n effeithio ar y menywod. Mae'n broblem go iawn.
Mae rhai'n gallu cael pensiynau galwedigaethol, ond credaf fod Helen Mary wedi tynnu sylw at hyn: daethant o gyfnod lle nad oedd ganddynt hawl i bensiynau galwedigaethol; ni chawsant eu cynnwys yn hynny. Ni ddechreuodd rhai ohonynt weithio tan yn ddiweddarach mewn bywyd, oherwydd y traddodiad yn y dyddiau hynny lle roeddent yn dechrau edrych ar ôl y teulu ac yna'n dod i weithio yn nes ymlaen, weithiau'n rhan-amser. Mae hynny'n golygu bod unrhyw bensiwn galwedigaethol a oedd ganddynt yn fach iawn beth bynnag. Ac roedd pawb—pawb—yn dibynnu ar y cysyniad o, 'Wel, rwy'n mynd i gael pensiwn yn 60 oed, a dyna fy nghyfrifiad i, dyna rwy'n gweithio tuag ato—pensiwn yn 60 oed, felly gallaf ymddeol a helpu gydag anghenion gofalu fy nheulu.' Mae hynny wedi mynd i'r gwynt, gan fod yn rhaid iddynt weithio bellach am na allant gael yr incwm pan fyddent wedi ymddeol.
Ac mae rhai o'r rheini'n gweithio mewn swyddi sy'n heriol yn gorfforol, a bydd yn eu gwneud yn sâl o ganlyniad i hynny. Mae'n mynd i olygu y byddant yn creu galwadau ar y gwasanaethau cymdeithasol, anghenion cymdeithasol, oherwydd y cyflwr y byddant yn ei gael wedyn am eu bod yn gweithio'r blynyddoedd ychwanegol hynny. Beth rydym ni fel cymdeithas yn ei wneud, yn rhoi hynny ar ysgwyddau menywod? Mae'n hen bryd inni ysgwyddo ein cyfrifoldebau a thrin y menywod hyn yn deg, a'r cyfnod trosiannol, a daflwyd allan drwy'r ffenestr gan y Llywodraeth Dorïaidd. Mae'r menywod hyn wedi'u rhoi ar y domen. Mae'n hen bryd inni sefyll a chynrychioli'r menywod hyn, a dweud wrth y Llywodraeth Dorïaidd, 'Mae gennych ddyletswydd tuag at y menywod hyn; cyflawnwch y ddyletswydd honno.' [Cymeradwyaeth.]