8. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Ariannu Llywodraeth Leol

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:48 pm ar 27 Mawrth 2019.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mike Hedges Mike Hedges Labour 4:48, 27 Mawrth 2019

(Cyfieithwyd)

Croesawaf y cyfle hwn i drafod llywodraeth leol. Yn wir, croesawaf unrhyw gyfle i drafod llywodraeth leol a hoffwn pe baem yn cael mwy o'r dadleuon hyn ar lywodraeth leol. Efallai nad wyf yn cytuno â'r hyn a ddywedwyd gan Mark Isherwood, Suzy Davies a Russell George, ond credaf ei bod yn bwysig inni gael y ddadl hon a'r drafodaeth sy'n digwydd o flaen pawb.

A gaf fi ddweud, yn gyntaf oll, fod hyn yn digwydd yn erbyn cefndir o gyni Torïaidd—polisi gwleidyddol, nid un economaidd? Ond beth sy'n digwydd yma mewn gwirionedd? Mae'r ganran o gyllideb Cymru a werir ar iechyd wedi cynyddu flwyddyn ar ôl blwyddyn. Gan mai llywodraeth leol yw'r gyllideb fawr arall a ariennir gan Lywodraeth Cymru, mae wedi gostwng. Ond pan fyddwch yn ystyried rhai o'r gwasanaethau a ddarperir gan lywodraeth leol—addysg, gwasanaethau cymdeithasol, priffyrdd, casglu sbwriel, safonau masnach, hylendid bwyd, llygredd, cyfleusterau chwaraeon, digartrefedd a chynllunio—mae'n hawdd gweld pa mor bwysig yw llywodraeth leol a gwasanaethau lleol. Rhoddais y gorau iddi ar 10, a gallwn fod wedi parhau, ond ni chredaf y byddai neb wedi hoffi gwrando am bum munud ar restr o'r hyn y mae Llywodraeth Leol yn ei wneud.

Wrth i'r arian y mae llywodraeth leol yn ei gael gan Lywodraeth Cymru o dan y teitl bachog 'cyllid cyfansymiol allanol', fynd i lawr, mae dau beth yn digwydd: mae gwasanaethau'r cyngor yn lleihau, ac mae'r dreth gyngor a thaliadau'n cynyddu. Ceir cred gyffredinol gan lawer o dalwyr y dreth gyngor fod eu treth gyngor yn talu am y gwasanaethau a ddarperir gan y cyngor. Yr hyn sydd wedi digwydd yn y blynyddoedd diwethaf yw bod y dreth gyngor wedi codi er bod y gwasanaethau wedi lleihau, ac mae talwyr y dreth gyngor wedi adweithio mewn nifer o ffyrdd, yn amrywio rhwng dicter a dryswch. Mae hyn oherwydd bod y dreth gyngor yn talu am lai na chwarter cyfanswm gwasanaethau'r cyngor, gyda'r gweddill yn cael eu hariannu gan y grant cynnal ardrethi a chyfran y cynghorau o'r ardrethi busnes cyffredinol. Rwy'n siŵr y byddai'r Ceidwadwyr yn hoffi ymddiheuro am y penderfyniad a wnaed gan y Llywodraeth Geidwadol yn y gorffennol, lle cafodd ardrethi busnes eu canoli a'u gwladoli, oherwydd dylai awdurdodau lleol allu gosod eu hardrethi busnes lleol eu hunain. Nawr, caiff ei osod yn ganolog, ac mae hynny'n cael effaith.

Ar ardrethi busnes—