A gaf fi ddiolch i Janet Finch-Saunders a'i phwyllgor am y gwaith safonol a phwysig hwn? Rhaid i mi ddweud fy mod yn aml yn teimlo bod gwaith y Pwyllgor Deisebau ymhlith rhai o’r pethau pwysicaf y bydd y Cynulliad hwn yn eu gwneud—y ffordd y mae ein system yn grymuso lleisiau dinasyddion i gael eu clywed yn uniongyrchol. Un o'r pethau mwyaf cadarnhaol y credaf i mi eu clywed heddiw yw’r hyn y mae Janet Finch-Saunders newydd ei ddweud wrthym am ymateb y deisebydd i’r broses gyfan hon, oherwydd mae hynny, o’i luosogi sawl gwaith wrth gwrs yn cynyddu hyder yn y ddemocratiaeth hon fel un sy’n gwrando go iawn ar bobl ac yn ystyried eu pryderon.

Roedd darllen yr adroddiad yn brofiad personol iawn i mi, oherwydd sawl blwyddyn yn ôl, cawsom brofiad yn fy nheulu lle roedd aelod o’r teulu wedi mynd yn ddibynnol ar feddyginiaeth a ragnodwyd ar gyfer problemau iechyd meddwl. Aethom drwy broses a deimlai fel mynd ag aelod o’r teulu drwy’r broses croen gŵydd a welwch wrth ddiddyfnu oddi ar heroin. Nawr, roedd hyn yn ôl yn gynnar iawn yn y 1980au, a’r hyn a oedd yn fy ngofidio i, rwy’n credu, oedd darllen yn yr adroddiad fod rhai o’r problemau hyn yn dal i fodoli—fod problemau o hyd ynghylch priodoldeb darparu'r cyffuriau hyn, fod yna broblemau gyda’r ddealltwriaeth ynghylch gallu rhai o’r meddyginiaethau hyn i ddatblygu dibyniaeth. Ac mae'n bwysig iawn mynd i'r afael â'r problemau hyn. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r deisebydd am ei dewrder personol yn dod â’r materion hyn i sylw’r Cynulliad, ac rwy’n siŵr fod pawb ohonom yn gwerthfawrogi’r dewrder y mae’n sicr o fod wedi’i gymryd i siarad mor agored.

Hoffwn ymateb i ychydig o bwyntiau penodol. Mae un yn angen pwysig iawn, ac yn amlwg mae’r Cadeirydd eisoes wedi cyffwrdd ar hyn, ynglŷn â gwahaniaethu rhwng y math cywir o wasanaethau i gefnogi rhywun sydd wedi datblygu dibyniaeth naill ai ar gyffuriau anghyfreithlon neu ar alcohol a phobl sydd wedi mynd yn ddibynnol ar feddyginiaethau presgripsiwn. Bydd y llwybrau y mae pobl wedi’u dilyn sydd wedi eu rhoi yn y sefyllfaoedd anffodus hynny yn wahanol iawn a bydd y cymorth sydd ei angen arnynt a’r gefnogaeth sydd ei hangen arnynt hefyd yn wahanol felly. Ac rwy’n meddwl bod y pwyntiau pwysig a wnaed ynghylch methu gwahaniaethu rhwng y ddau—mae’r rhain yn bethau y bydd yn rhaid i bawb ohonom eu hystyried. Rwy’n teimlo bod angen i mi feddwl am hynny yn fy sgrysiau personol a’r ffordd y gallwn fod yn siarad am rai o’r pethau hyn.

Fel Janet Finch-Saunders, rwyf am ddod at argymhelliad 6 a wrthodwyd gan Lywodraeth Cymru. Rwy’n deall y rhesymau y mae'r Gweinidog wedi'u rhoi, ond buaswn yn gwerthfawrogi pe bai’n gallu rhoi gwybod inni heddiw sut yr eir i’r afael â’r pryderon sy’n sail i’r argymhelliad hwnnw os nad ydynt i’w rhoi ar y rhestr o gyffuriau a dargedir ar gyfer lleihau'r defnydd o gyffuriau. Mae'n wirioneddol bwysig inni gydnabod y gall y meddyginiaethau hyn wneud gwahaniaeth cadarnhaol enfawr i bobl, fel y dywedodd Janet Finch-Saunders, ond gallant hefyd greu anawsterau wrth gwrs, a rhaid i bobl wybod beth yw’r opsiynau pan fyddant yn cael presgripsiwn ar gyfer y meddyginiaethau hyn, a beth yw’r risgiau posibl, a rhaid iddynt gael cymorth i reoli’r risgiau hynny.

Roeddwn am gyfeirio hefyd at argymhelliad 7, a dderbyniwyd mewn egwyddor gan y Gweinidog, ond mae wedi dweud y dylai fod yn fater i fyrddau iechyd lleol. Credaf mai’r hyn y buaswn yn ei ddweud wrth y Gweinidog—ac mae’n bwynt a godwyd gan Aelodau ar draws y Siambr hon—yw nad ydym bob amser yn dda iawn yng Nghymru am weld rhywbeth sy’n gweitho’n dda mewn un man a’i efelychu a dysgu gwersi ohono mewn mannau eraill. Nawr, ni allaf honni, fel unigolyn, fy mod yn ddigon cyfarwydd â'r model penodol hwn, er fy mod wedi darllen yr hyn oedd gan yr adroddiad i’w ddweud wrth gwrs, ac wedi clywed yr hyn oedd gan Janet Finch-Saunders i’w ddweud. Ond o ystyried bod y byrddau iechyd yn gofyn am arweiniad cenedlaethol cryf ar hyn, tybed a all y Gweinidog ddweud ychydig bach rhagor—ar ôl derbyn mewn egwyddor, a chymeraf fod hynny’n golygu ei fod yn derbyn mewn egwyddor fod angen ychydig mwy o ganllawiau cenedlaethol—a fyddai’n gofyn i’w swyddogion edrych eto ar y model hwnnw a gweld a fyddai modd ei efelychu’n effeithiol yn rhywle arall. Efallai nad yw’n addas. Am resymau daearyddol neu beth bynnag, efallai na fyddai’n gweithio’n arbennig o dda mewn amgylcheddau mwy trefol, ond pan fydd gennym y lefel hon o wybodaeth, rwy'n credu ei bod yn syniad da inni wneud y gorau ohoni. Ac mae'r ymagwedd honno, wrth gwrs, yn cyd-fynd â’r gwaith y mae’r Gweinidog ei hun yn ceisio ei gyflawni drwy’r gronfa drawsnewid, sy’n ymwneud â datblygu modelau da y gellir eu cyflawni’n effeithiol wedyn mewn mannau eraill.

Mae i ba raddau y mae rhai o'r cyffuriau gwrth-iselder hyn yn achosi dibyniaeth yn dal i fod yn destun dadl, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn inni greu diwylliant o onestrwydd ynglŷn â hyn, ac nid yw’r ffaith y gall meddyginiaeth greu dibyniaeth yn rheswm dros beidio â'i defnyddio, mae'n rheswm dros ei defnyddio gyda gofal. Rydym yn defnyddio morffin i reoli poen eithafol yn yr ysbytai drwy’r amser, ond pan gaiff hwnnw ei ragnodi, mae’r bobl sy’n ei ragnodi’n gwybod beth yw’r risgiau posibl, mae’r bobl sy’n ei gymryd yn gwybod beth yw’r risgiau posibl, ac mae’r system reoli o’i gwmpas yno i atal perygl. Gyda’r sylweddau hyn, a gafodd eu gwerthu i ni wrth gwrs fel cyffuriau gwrth-iselder diogel, rwy'n credu'n wirioneddol fod angen—wel, rwy’n credu ein bod yn gwybod gyda meddyginiaeth sy’n effeithio ar les emosiynol rhywun na all fod yn gwbl ddiogel, ac mae angen inni sicrhau pan fydd pobl yn gwneud penderfynadau ynglŷn â thriniaeth, eu bod yn eu gwneud yn effeithiol.

Fe orffennaf, Lywydd, gan fy mod yn gweld bod fy amser yn dod i ben, drwy ddweud bod hyn mewn rhyw ffordd yn fy atgoffa o’r problemau sydd gennym gyda’n gwasanaethau iechyd meddwl—gwyddom fod llawer o bobl yn cael eu trin â’r meddyginiaethau hyn am nad oes therapïau siarad addas ar gael a allai fod yn llawer gwell. Felly, hoffwn annog y Gweinidog i ystyried ymdrin â'r mater hwn yn  y cyd-destun ehangach, a gwn ei fod yn ymwybodol o hyn. Rydym yn gwybod nad oes cysondeb yn y gwasanaethau iechyd meddwl a geir ym mhob rhan o Gymru;  gwyddom fod therapïau siarad ar gael i rai ac nid i eraill. Ni ddylai nifer o'r bobl sy’n wynebu’r sefyllfa anodd hon fod wedi gorfod cymryd y feddyginiaeth hon yn y lle cyntaf pe bai triniaethau amgen wedi bod ar gael. Edrychaf ymlaen at glywed ymateb y Gweinidog ac at grynhoi’r ddadl gan Janet Finch-Saunders a’r cyfraniadau gan eraill. Diolch yn fawr.