Mae trigolion gogledd Cymru, dan ofal bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, wedi'u gwasgaru ar draws ardal enfawr o'r wlad, gan ffurfio 23 y cant o holl boblogaeth Cymru. Er gwaethaf ei faint, mae cleifion yn dioddef yr amseroedd aros damweiniau ac achosion brys gwaethaf yn y wlad, y nifer uchaf o ddigwyddiadau diogelwch cleifion a gofnodwyd a phrinder llesteiriol bron o feddygon teulu, bydwragedd a nyrsys cymunedol.

Nawr, nid yw'r Ceidwadwyr Cymreig wedi cyflwyno'r ddadl hon ar wythnos y pedwerydd pen blwydd i beri mwy o ddigalondid i'r staff gweithgar sydd dan bwysau sylweddol, ond yn hytrach er mwyn ceisio cael atebion pendant ynglŷn â pha gynnydd a wnaed yn y pedair blynedd diwethaf, a gafodd gwersi eu dysgu, ac yn bwysicaf oll, a yw'r rhesymau a roddwyd dros y mesurau arbennig hyn wedi cael eu hateb.

Roedd y datganiad a ddarparodd y Gweinidog ddoe ar y pwnc hwn yn rhoi darlun llawer mwy cadarnhaol na realiti profiadau cleifion a'r hyn a glywn gan staff. Er fy mod yn derbyn bod rhai camau cadarnhaol wedi'u cymryd a bod gwelliannau wedi'u gwneud, roedd y datganiad ddoe i'w weld yn fwy addas ar gyfer bwrdd iechyd a oedd newydd gael ei wneud yn fwrdd a gynorthwyir, ac nid un a fu'n destun mesurau arbennig ers pedair blynedd—y cyfnod hwyaf y bu unrhyw fwrdd neu ymddiriedolaeth yn destun mesurau arbennig yn sgil pryderon ynghylch eu gwasanaethau, eu harweinyddiaeth a'u trefniadau llywodraethu mewn unrhyw ran o'r DU.

Rwyf am ailedrych ar 8 Mehefin 2015, bedair blynedd yn ôl, pan gafodd y bwrdd ei roi dan fesurau arbennig yn wreiddiol gan yr Ysgrifennydd iechyd ar y pryd a'i ddirprwy—y Gweinidog iechyd presennol. Roedd y datganiad ysgrifenedig, a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru, yn canolbwyntio ar yr agweddau canlynol ar weithrediad y bwrdd: llywodraethu, arweinyddiaeth a goruchwyliaeth; gwasanaethau iechyd meddwl; gwasanaethau mamolaeth yn Ysbyty Glan Clwyd; gwasanaethau meddygon teulu a gofal sylfaenol, gan gynnwys gwasanaeth y tu allan i oriau arferol; ac ailgysylltu â'r cyhoedd ac adennill hyder y cyhoedd. Roeddwn yn obeithiol y byddai'r datganiad ddoe yn rhoi atebion i'r pryderon cychwynnol hynny, ac efallai yn cydnabod ac yn dangos ychydig o ostyngeiddrwydd ar ran y Gweinidog iechyd nad yw'r rhesymau dros y mesurau arbennig wedi'u datrys o hyd. Yr hyn y mae pobl gogledd Cymru eisiau ei wybod mewn gwirionedd yw a yw eu bwrdd iechyd wedi troi'r gornel, ac o'r holl dystiolaeth sydd ar gael, Weinidog, yr ateb byr yw 'nac ydy'.

Yn ystod y pedair blynedd diwethaf gwelwyd 13 datganiad ysgrifenedig gan Lywodraeth Cymru, tri ymchwiliad allanol, a miliynau o bunnoedd o arian trethdalwyr yn cael ei fuddsoddi yn y bwrdd. Fe ddaeth gwasanaethau mamolaeth allan o fesurau arbennig yn 2018, ond dim ond ar ôl gwrthdroi'r penderfyniad i gau'r gwasanaethau a ddarperid yng Nglan Clwyd yng Ngorffennaf 2015, rhywbeth a lwyddodd i uno gwleidyddion o bob rhan o'r Siambr, o gofio ffolineb cynlluniau'r bwrdd iechyd, ac o ganlyniad, wrth gwrs, gwnaeth lawer o niwed i enw da'r bwrdd iechyd ymhlith y cyhoedd.

Mae gofal y tu allan i oriau arferol wedi dilyn y gwasanaethau mamolaeth, ac mae hyn i'w groesawu, er bod yn rhaid ichi gydnabod, Weinidog, nad yw gofal y tu allan i oriau arferol yn sefydlog o gofio'r prinder—prinder cronig—o feddygon teulu yng ngogledd Cymru. Ac mae'r meddygon teulu'n dweud hyn, nid dim ond fi.

Fodd bynnag, mae gwasanaethau iechyd meddwl a llywodraethu ariannol yn parhau i fod yn destunau mesurau arbennig, a nododd adroddiad gan Bwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y Cynulliad fod tîm yr uwch reolwyr wedi cyfaddef na fyddai'r bwrdd ar daith wirioneddol drawsnewidiol erbyn 2020.

O ran y pumed rheswm dros fesurau arbennig—ailgysylltu â'r cyhoedd—mae'n anos o lawer barnu. O ystyried y blynyddoedd o sbin, dryswch ac ymarferion ymgynghori gwael, bydd y clwyfau'n cymryd llawer mwy na phedair blynedd i wella rhwng y bwrdd a'r cyhoedd. Fel y nododd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus unwaith eto, mae gosod y bwrdd mewn mesurau arbennig wedi dod yn drefn arferol. Mae'r cynnydd yn annerbyniol o araf a phrin fu effaith ymarferol ymyrraeth Llywodraeth Cymru.

Weinidog, mae cynnydd wedi'i wneud mewn rhai agweddau ar fethiannau'r bwrdd iechyd hwn, ond mae rhai o'r materion gwreiddiol heb eu datrys o hyd. Yn eich datganiad ddoe, fe ddywedoch hyn, ac rwy'n dyfynnu:

'Canfuwyd o'r trosolwg mesurau arbennig, fodd bynnag, bod pryderon eraill drwy'r system gyfan o ran cyflawni'r cynnydd sydd ei angen ym maes cyllid, cynllunio a pherfformiad amser aros. Nid yw'r bwrdd iechyd wedi bodloni'r disgwyliadau a nodir yn y fframwaith yn y meysydd hyn.'

Felly, ar y naill law, dywedwch fod cynnydd wedi'i wneud, ond ar y llaw arall, mae problemau newydd yn codi'n gyflym, heb ddim atebion amlwg ar waith. Mae'n destun pryder ei bod wedi cymryd pedair blynedd gyfan i nodi'r materion a'r pryderon hyn.

Nawr, bydd fy nghyd-Aelodau'n canolbwyntio ar rai o'r agweddau mwy penodol ar fethiannau rheoli'r bwrdd iechyd hwn, ond hoffwn droi fy sylw at sut beth yw mesurau arbennig neu ymyrraeth gan y Llywodraeth ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr mewn gwirionedd a'r hyn y dylai fod. Oherwydd o dan eich stiwardiaeth, Weinidog, mae pump o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn gweithio o dan ryw fath o ymyrraeth gan y Llywodraeth. Nawr, mae'n amlwg mai Betsi Cadwaladr sy'n cael y sylw mwyaf oherwydd hyd y cyfnod y bu'r drefn hon ar waith, ond ni ddylem anwybyddu'r hyn sy'n digwydd mewn rhannau eraill o'r wlad.