Er gwaethaf y darlun brawychus hwn, Ddirprwy Lywydd, nid oes gan Lywodraeth Cymru strategaeth gyffredinol ar dlodi ar hyn o bryd fel oedd ganddi mewn blynyddoedd blaenorol, ac mae angen mwy o arweinyddiaeth. Y mesur mwyaf cyffredin o dlodi yw nifer neu gyfran y boblogaeth sy'n byw mewn cartref sydd ag incwm llai na 60 y cant o'r incwm canolrifol, wedi'i addasu ar gyfer maint a math o aelwyd ar ôl costau tai. Fodd bynnag, nid oes gennym ddiffiniad pendant o hyd o'r hyn y mae tlodi'n ei olygu y gellir ei defnyddio gan adrannau Llywodraeth, awdurdodau lleol a sefydliadau sector preifat a gwirfoddol. Gellid mynd i'r afael â hyn mewn modd defnyddiol er mwyn sicrhau dealltwriaeth eglur a chyson.

Nid oes unrhyw arweinydd amlwg o fewn Llywodraeth Cymru i arwain ar y mater hwn ac eraill, a fyddai'n canolbwyntio ar gymhlethdodau mynd i'r afael â'r agenda dlodi a chanolbwyntio ar atebolrwydd, craffu a darparu cyngor a chymorth. Mae'r rhain yn faterion y mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau wedi galw ar Lywodraeth Cymru i'w hunioni dro ar ôl tro. Mewn dau o'n hadroddiadau diweddar sy'n edrych ar dlodi, 'Cymunedau yn Gyntaf - Gwersi a Ddysgwyd' a 'Gwneud i'r economi weithio i'r rheini sydd ag incwm isel', gwnaed argymhellion ond ni chawsant eu derbyn yn anffodus. Canfu rapporteur y Cenhedloedd Unedig nad yw dull gweithredu Llywodraeth Cymru a strategaeth newydd 'Ffyniant i Bawb' yn darparu ffocws strategol ar leihau tlodi, na chyfrifoldeb gweinidogol unigol dros wneud hynny. Nid oes ganddi dargedau a dangosyddion perfformiad cryf i fesur cynnydd ac effaith. Rwy'n dyfynnu:

'Rydym yn argymell yn gryf bod strategaeth glir ar gyfer trechu tlodi yn cael ei chyhoeddi, un sy’n dwyn ynghyd yr elfennau niferus o waith i leihau tlodi i helpu i ddarparu cyfeiriad clir ac i helpu’r Cynulliad i graffu ar ddull y Llywodraeth. Dylai’r strategaeth gynnwys dangosyddion perfformiad clir i sicrhau rheoli perfformiad effeithiol, yn ogystal â nodi sail dystiolaeth ehangach i helpu i ategu gwerthusiad effeithiol o wahanol ddulliau o drechu tlodi.'

Mae hyn yn cyd-fynd i raddau helaeth iawn â gwaith ein pwyllgor cydraddoldeb. Mae'r adroddiad yn ysgytwad, Ddirprwy Lywydd, ac mae angen inni weld tystiolaeth gref o'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn prawfesur ei phenderfyniadau mewn perthynas â thlodi yn y dyfodol ar draws pob portffolio, polisi a strategaeth er mwyn mynd i'r afael â'r darlun pryderus a gafwyd. Mae rhagolygon tlodi yng Nghymru yn rhagweld y bydd y sefyllfa'n gwaethygu, sy'n cryfhau'r angen am oruchwyliaeth ac arweinyddiaeth strategol. Erbyn 2021-22, amcangyfrifir y bydd 27 y cant o boblogaeth Cymru'n byw mewn tlodi, gyda 39 y cant ohonynt yn blant. Mae hwn yn gynnydd o dri a 10 pwynt canran yn eu tro, sef y cynnydd uchaf ond dau o bob rhanbarth yn y DU. Dyma pam ein bod yn galw unwaith eto heddiw ar Lywodraeth Cymru i gynhyrchu strategaeth trechu tlodi gyda chyllideb fanwl a chynllun gweithredu. Mae angen i'r cynllun hwn fod yn uchelgeisiol, yn gynhwysfawr ac yn hollgynhwysol, a chynnwys camau ymarferol i wella profiad bywyd pawb sy'n byw mewn tlodi yng Nghymru cyn gynted ag sy'n ymarferol bosibl. Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd.