Part of the debate – Senedd Cymru am 6:10 pm ar 5 Mehefin 2019.
Rwy'n falch o gefnogi'r cynnig cydsyniol hwn sy'n galw ar Lywodraeth Cymru i gynhyrchu strategaeth, cyllideb a chynllun gweithredu ar gyfer trechu tlodi, ac i'r Senedd hon yng Nghymru ysgogi atebolrwydd ar y cynnydd a wnaed ar yr agenda trechu tlodi. Er bod polisi Llywodraeth y DU ar faterion sydd heb eu datganoli yn berthnasol ar y ddwy ochr i'r ffin, nid yw polisi Llywodraeth Cymru ond yn gymwys yng Nghymru. Mae rhai siaradwyr heddiw am roi eu sylwadau ar bolisïau a wneir yn San Steffan, ond mae'r cynnig hwn yn galw arnom i ganolbwyntio ar bolisïau a wneir yng Nghymru.
Os dewisant ganolbwyntio ar ddiwygio lles Llywodraeth y DU, fe'u cyfeiriaf at fy araith ar 19 Mawrth ar hyn yma ac at fy araith ar 28 Mawrth yn seminar Fforwm Polisi Cymru ar leihau tlodi yng Nghymru. Fel y clywsom, os dewisant ganolbwyntio ar adroddiad rapporteur arbennig y Cenhedloedd Unedig ar dlodi eithafol a hawliau dynol, ategaf sylwadau'r siaradwr agoriadol am yr adran ar Gymru a oedd yn cynnwys y ffaith bod Cymru'n wynebu'r gyfradd tlodi cymharol uchaf yn y DU, fod 25 y cant o swyddi yng Nghymru yn talu islaw'r isafswm cyflog, ac er bod cynllun gweithredu penodol ar dlodi a'r swydd ar gyfer cymunedau a threchu tlodi wedi cael eu dileu yn 2017, nid oes gan strategaeth newydd Llywodraeth Cymru, 'Ffyniant i Bawb' unrhyw ffocws strategol na chyfrifoldeb gweinidogol dros leihau tlodi, ac nid yw'n cynnwys targedau perfformiad a dangosyddion cynnydd clir.
Canfu adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid ar 'Safonau byw, tlodi ac anghydraddoldeb yn y DU: 2018' fod tlodi absoliwt wedi gostwng 2.5 pwynt canran i 19 y cant rhwng 2011 a 2017; fod twf mewn cyflogaeth yn ystod y cyfnod hwn wedi peri i dlodi absoliwt plant ostwng 3 y cant i 26 y cant, yn is na'r gostyngiadau a welwyd yn ystod y cyfnod cyn y dirwasgiad; fod pensiynwyr yn dal i fod gryn dipyn yn llai tebygol o fod yn byw mewn tlodi na grwpiau demograffig eraill; a bod tlodi cymharol yn y boblogaeth gyfan—sef y DU—wedi bod yn weddol wastad am y 15 mlynedd diwethaf ac yn dal yn is na'r lefelau a welwyd ynghanol y 1990au.
Er i'r Swyddfa Ystadegau Gwladol adrodd bod anghydraddoldeb incwm wedi cynyddu ychydig bach y llynedd, dywedasant fod hyn yn gwrthdroi'r duedd a welwyd mewn blynyddoedd blaenorol ac y gallai fod yn rhy gynnar i ddod i gasgliadau pendant o'r tueddiad bychan hwn ar i lawr.
Mae data'r Cenhedloedd Unedig yn gosod y DU yn bymthegfed ar y rhestr o'r llefydd hapusaf i fyw ynddynt ac ym mis Mawrth, dangosodd ffigurau'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd fod lefelau lles personol wedi gwella ledled y DU, fel y gwnaeth sgoriau iechyd meddwl, gan godi 4.6 y cant rhwng 2011 a 2016 i 63.2 y cant—y cyfartaledd Ewropeaidd bron iawn. Y mis diwethaf, fodd bynnag, dangosodd ymchwil a gomisiynwyd gan y Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant mai Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i weld cynnydd mewn tlodi plant y llynedd. Fel y dywedodd Comisiynydd Plant Cymru ym mis Mawrth,
'Mae gan Lywodraeth Cymru Strategaeth Tlodi Plant sy’n amlinellu ei dyheadau hirdymor, ond ar hyn o bryd does dim cynllun clir', a dywedodd y dylai Llywodraeth Cymru lunio Cynllun Cyflawni ar Dlodi Plant newydd, a chanolbwyntio ar gamau pendant, mesuradwy.
Canfu adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, 'A yw Cymru'n decach?', fis Hydref diwethaf, fod lefelau tlodi ac amddifadedd yn dal yn uwch yng Nghymru na gwledydd eraill Prydain; Cymru yw'r genedl leiaf cynhyrchiol yn y DU, ac mae enillion wythnosol canolrifol yng Nghymru yn is nag yn Lloegr a'r Alban.
Fel y dywedasant, gallwn wneud gwahaniaeth, ond rhaid cael gweledigaeth feiddgar a chynllun gweithredu cyflawnadwy ar gyfer cyflawni hyn.
Canfu papur briffio 'State of Wales' Sefydliad Bevan ar gyflogau isel, fod nifer a chanran y gweithwyr sy'n cael llai na'r cyflog byw go iawn yng Nghymru wedi cynyddu, gyda menywod, pobl anabl a grwpiau pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig mewn mwy o berygl o fod mewn gwaith ar gyflog isel.
Mae Sefydliad Bevan yn galw am ddatblygu strategaeth gwrthdlodi sy'n nodi'n glir y camau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu cymryd i leihau nifer y bobl sy'n byw mewn tlodi yng Nghymru.
Fel y dywed Oxfam Cymru,
Nid yw'n wir nad yw strategaethau gwrthdlodi'n gweithio; mae a wnelo â sut y caiff y strategaethau hynny eu targedu. Mae diffyg strategaeth yn amddifadu'r agenda trechu tlodi o gyfeiriad clir.
Ac fel y dywed NEA Cymru, dylai Llywodraeth Cymru ddynodi tlodi tanwydd yn flaenoriaeth seilwaith.
Fel y dywedais yn 2006, mae pob un o'r pleidiau gwleidyddol prif ffrwd eisiau trechi tlodi. Drwy rymuso pobl i wireddu eu potensial a chymryd perchnogaeth yn eu cymunedau eu hunain yn unig y gwireddir cyfiawnder cymdeithasol.
Ac fel y dywedodd Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru yn 2013,
Mae angen i Lywodraeth Cymru a'r sector adfywio'r mecanweithiau ymgysylltu presennol i ddatblygu, hyrwyddo a monitro Rhaglen Weithredu yn seiliedig ar gydgynhyrchu a thir cyffredin.
Felly, mae hyn yn golygu cael gwared ar unrhyw ddogma farw, cofleidio mentrau cymdeithasol a busnes yn llawn, a gwneud yr hyn sy'n gweithio. Diolch yn fawr.