Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad. Daw'r cyntaf yr wythnos hon gan Jayne Bryant.

Neithiwr cefais y pleser o gynnal digwyddiad yn y Senedd i ddathlu Wythnos y Gofalwyr ac i dynnu sylw at y gwaith anhygoel o bwysig nad yw'n cael ei werthfawrogi bob amser sy'n cael ei wneud gan ofalwyr. Yn ôl yr amcangyfrifon diweddaraf gan Gofalwyr Cymru, mae hyd at 400,000 o ofalwyr yng Nghymru yn darparu 96 y cant o'r gofal yn ein gwlad.

Fel cymdeithas, byddwn bob amser yn dibynnu ar ofalwyr di-dâl, aelodau o'r teulu neu anwyliaid fel arfer. Mae Wythnos y Gofalwyr yn gyfle i ddweud 'diolch'—amser i gydnabod yr holl ofalwyr di-dâl ym mhob rhan o Gymru sy'n cyflawni eu rolau gydag ymroddiad a gostyngeiddrwydd. Yn aml, maent yn weithlu distaw y mae eu cyfraniad i'n cymdeithas yn cael ei esgeuluso'n rheolaidd. Mae gofalwyr di-dâl yn cadw teuluoedd gyda'i gilydd, yn sicrhau y gall pobl aros gartref, gan leddfu'r straen ar ein gwasanaeth iechyd a'n gwasanaethau cymdeithasol. Maent yn sail i'n GIG a'n system gofal cymdeithasol, ac nid oes amheuaeth na allem wneud hebddynt.

Mae cyfrifoldeb arnom i helpu gofalwyr i ofalu. Gall yr effaith y gall y rôl ei chael ar iechyd corfforol a meddyliol fod yn ddinistriol a phara'n hir. Ni ddylai neb fod mewn sefyllfa lle maent yn aberthu eu hiechyd eu hunain er mwyn gallu gofalu am rywun annwyl. Rhaid gwneud mwy i'w cefnogi. Os bydd eu hiechyd yn methu, mae'n aml yn rhoi'r sawl y maent yn gofalu amdanynt mewn sefyllfa o argyfwng. Mae gofalwyr di-dâl yn haeddu seibiant, maent yn haeddu cydnabyddiaeth—er nad ydynt yn ei geisio—ac maent yn haeddu ein cefnogaeth ddiwyro.

Rwyf am dynnu sylw at waith Cymdeithas Calon Lân yn Abertawe. Yr unfed ar bymtheg o Fawrth 2020 yw canfed pen blwydd Daniel James, a oedd yn fwy adnabyddus fel Gwyrosydd, awdur un o'r hoff emynau, os nad yr hoff emyn Cymraeg, 'Calon Lân'. Doi Daniel James o Dreboeth yn Abertawe. Bu farw ei dad pan oedd yn ifanc. Daeth yn bwdler yng ngwaith haearn Treforys, ac yna bu'n gweithio yng ngwaith tunplat Glandŵr.

Mae Cymdeithas Calon Lân a ffurfiwyd yn ddiweddar yn bwriadu cynnal nifer o ddigwyddiadau a phrosiectau yn arwain at gyhoeddi holl waith barddol cyflawn Daniel James a chyfieithiadau i'r Saesneg. Hefyd, ar ganmlwyddiant ei farwolaeth ar 16 Mawrth, bwriedir cael tyrfaoedd o bobl mewn lleoliadau eiconig yng Nghymru ac yn fyd-eang i ganu 'Calon Lân', gan gynnwys yn y Senedd, gobeithio.

Mae prosiectau eraill yn cynnwys carreg goffa ar dir tafarn y King's Head lle ysgrifennodd nifer o emynau a cherddi, ffenestri coffa gwydr lliw yn y chwe ysgol sy'n lleol i Dreboeth, cerddi a chwrw, sef yr hyn a'i nodweddai orau mae'n siŵr, a chyngherddau i'w cynnal yn Ysgol Gyfun Bryntawe ac yng nghapel Caersalem.

Diolch i Gymdeithas Calon Lân am yr hyn y maent yn ei wneud i goffáu bywyd bardd ac emynydd dosbarth gweithiol Cymraeg o Dreboeth yn Abertawe.

Yr wythnos diwethaf, cymerodd y gymuned Fwslimaidd yng Nghymru a'r byd ehangach ran yn Ramadan a gŵyl Eid a'i dilynodd. Aeth llawer yn ein cymunedau a'n gwleidyddion yma i ymweld â mosgiau a rhannu'r profiad hwnnw. A chredaf y bydd hyn yn gwneud llawer i ddatblygu cyd-ddealltwriaeth a chyd-barch tuag at ein gilydd. Gall dysgu am wahanol grefyddau a diwylliannau ein grymuso a'n galluogi i fod yn well pobl.

Ramadan yw nawfed mis y calendr Islamaidd, ac mae'n gyfnod o amser ar gyfer ymprydio, gweddïo, myfyrdod a chymuned. Mae'n un o bum piler Islam. Cymerais ran mewn ympryd am y tro cyntaf eleni gyda fy ngŵr a'i deulu, sydd draw yma o India. Mae'n brofiad unigryw iawn, ac yn aml yn gadael i bobl deimlo eu bod wedi'u puro, a gall unigolion gael eu gwobrwyo'n ysbrydol am gofleidio'r profiad. Mae'n gwneud i bobl asesu eu bywydau a sut y maent yn eu byw, ac mae hefyd yn beth cymdeithasol, gyda chymunedau'n torri eu hympryd gyda'i gilydd, i fwyta gyda'i gilydd, i rannu profiadau gyda'i gilydd. Fel y bydd llawer ohonoch yma heddiw yn gwybod, Eid yw'r ŵyl sy'n torri'r ympryd arbennig hwnnw. Dyma ddechrau'r mis lleuadol ac mae'n amrywio yn dibynnu pryd y gwelir y lleuad newydd gan wahanol awdurdodau crefyddol, a dyna pam na allwch roi dyddiad penodol ar eich calendr bob blwyddyn.

Mae gofyn i bobl roi arian i'r tlodion neu'r anghenus cyn iddynt gymryd rhan mewn gweddi Eid. Ac mae hynny'n gwneud iddynt feddwl am bobl eraill yn hytrach na meddwl amdanynt eu hunain bob amser yn y gymdeithas unigolyddol hon rydym yn byw ynddi—mae hynny'n aml yn beth da iawn—mae'n gwneud iddynt falio am eraill, ac mae'n gyfnod o ddathlu. Yn y pen draw, mae'n hanfodol ein bod yn dysgu am grefyddau a diwylliannau eraill ac yn parchu ein gilydd a chrefyddau a diwylliannau pobl eraill. Diolch yn fawr iawn.

Diolch.