3. Cwestiynau i Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol – Senedd Cymru ar 26 Mehefin 2019.
10. Beth oedd canlyniadau ymweliad diweddar y Gweinidog ag Iwerddon mewn ymgais i hyrwyddo cysylltiadau â Chymru? OAQ54121
Cyfarfûm â'r Tánaiste a'r Gweinidog Materion Tramor a Masnach, Simon Coveney, gan ailddatgan ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithio'n agos gydag Iwerddon waeth beth fo canlyniad proses Brexit. Cyfarfûm hefyd â nifer o fuddsoddwyr a chynrychiolwyr o'r gymuned fusnes.
Rwy'n cytuno â chi, Weinidog, fod cysylltiadau masnach ag Iwerddon yn bwysig iawn i'n gwlad. Tybed a gawsoch gyfle i sôn wrth yr holl bobl y gwnaethoch chi gyfarfod â hwy am rywbeth pwysig iawn a ddigwyddodd 25 mlynedd yn ôl i'r mis hwn? Rwy'n sôn am gyflafan Loughinisland, lle lladdwyd chwech ac anafwyd pump o ddinasyddion sifil mewn tafarn pan oeddent yn gwylio cwpan y byd. Nid oes unrhyw un erioed wedi cael eu herlyn, ond cadarnhaodd adroddiad yr ombwdsmon yn 2016 fod cydgynllwynio wedi bod rhwng yr heddlu a'r hysbyswyr a ddefnyddient a bod tystiolaeth wedi cael ei dinistrio. Rhyddhawyd ffilm am y digwyddiad hwn yn 2017, ac ers hynny, mae cynhyrchwyr y ffilm honno wedi cael eu harestio ar y sail eu bod wedi defnyddio gwybodaeth a ddatgelwyd iddynt yn answyddogol. Ond credaf ei fod yn fater amlwg iawn yn Iwerddon, a daethpwyd ag ef i Gaerdydd yn ddiweddar gan un o'r newyddiadurwyr a'i datgelodd. Tybed a oes cyfle i drafod hyn, oherwydd, yn amlwg, mae'n rhaid gweld cyfiawnder troseddol ar waith ac mae'n amlwg na wnaethpwyd hynny yn yr achos hwn, gan fod enwau'r unigolion hyn yn hysbys iawn yn y gymuned yn Loughinisland. Ac rwy'n siŵr y byddai pobl Iwerddon yn awyddus i bobl Cymru weld cyfiawnder ar waith yng Ngogledd Iwerddon, gan na chawn heddwch tan y bydd hynny'n digwydd.
Diolch. Mae arnaf ofn na chefais gyfle i grybwyll hynny, ond ers hynny, rwyf wedi ymchwilio i'r achos penodol hwnnw, a achosodd gryn dipyn o bryder, yn sicr, yn Iwerddon. Credaf mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod, lle bo modd, yn adeiladu ar y berthynas gydag Iwerddon. Cawsoch gyfle i gyfarfod â'r conswl Gwyddelig a gyflwynais i chi, sy'n newydd i Gymru. Rydym yn falch iawn fod y swyddfa conswl wedi'i hailagor, gan mai'r hyn y mae hynny'n ei wneud yw rhoi cyfle i ni adeiladu ar ein twf allforio yng Nghymru, sydd wedi bod yn sylweddol. Mae 50 y cant yn uwch heddiw nag yn 2017. Dyma'r bedwaredd farchnad allforio fwyaf sydd gennym, ac rydym wedi gweld twf o 60 y cant yn nifer yr ymwelwyr o Iwerddon. Ond mae'n gwbl iawn, pan fo materion yn ymwneud â chyfiawnder, ac mae'n bwysig ein bod yn edrych ar hynny, rhywbeth arall rwyf wedi'i ddysgu yn ystod yr wythnosau diwethaf yw bod y berthynas ag ardal y Bala yn arwyddocaol am fod llawer o bobl o'r gwrthryfel Gwyddelig wedi cael eu carcharu yn yr ardal honno ar ôl y digwyddiad hwnnw. Felly, mae'r cysylltiadau hynny'n bethau sydd, mewn gwirionedd, yn bwysig iawn i bobl y wlad honno ac mae angen i ni adeiladu arnynt ac adeiladu ar y berthynas honno, gan fod yr hanes cyffredin hwnnw'n rhywbeth gwerthfawr iawn yn fy marn i.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.