Diolch, Ddirprwy Lywydd, a hoffwn ategu sylwadau'r Dirprwy Weinidog gyda fy sylwadau fy hun. Credaf fod pob un ohonom wedi ein tristáu gan y digwyddiad trasig gyda’r gweithwyr rheilffyrdd y bore yma, ond rwy'n siŵr y byddai pob Aelod yma yn awyddus i gydymdeimlo â'r teuluoedd.

Ddirprwy Lywydd, rwy'n cyflwyno'r cynnig yn fy enw i. Ar ôl adrodd ar y fasnachfraint rheilffyrdd a metro de Cymru ym mis Mehefin 2017, y cam nesaf naturiol i'r pwyllgor oedd edrych yn fanylach ar drefniadau llywodraethu Trafnidiaeth Cymru. Yn ôl yn 2017, roeddem wedi dweud yr adeg honno, er bod y trefniadau'n briodol ar y pryd, y byddai angen iddynt newid yn y dyfodol. Felly, yn yr ymchwiliad hwn, edrychasom ar sut roedd cyrff trafnidiaeth eraill yn gweithio a gwrando ar bryderon rhanddeiliaid Cymru. Mae ein hadroddiad yn tynnu sylw at y ffordd anarferol y sefydlwyd Trafnidiaeth Cymru—fel is-gwmni ym mherchnogaeth lwyr Llywodraeth Cymru—a bod y penderfyniad hwn wedi peri rhywfaint o ddryswch i randdeiliaid.

Rhoddaf enghraifft i chi o hyn. Yn fuan wedi i ni ddechrau ein hymchwiliad, lansiodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad ar gynigion deddfwriaethol ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus. Ond Trafnidiaeth Cymru a ymgysylltodd yn uniongyrchol â’r rhanddeiliaid ar ddatblygu'r Papur Gwyn, nid Llywodraeth Cymru. Felly mae'r llinellau cyfrifoldeb ar gyfer datblygu polisi ac ar gyfer cyflawni gweithredol wedi ymddangos yn aneglur, ac ar ôl y dryswch, credaf fod rhywfaint o ddryswch yno, ac ni chredaf fod hynny'n syndod o gwbl. Dywed Llywodraeth Cymru wrthym fod Trafnidiaeth Cymru yn is-gwmni ym mherchnogaeth lwyr Gweinidogion Cymru, ond ar yr un pryd, fod gwahaniad clir rhwng Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru, sy’n galluogi Trafnidiaeth Cymru i wneud penderfyniadau gweithredol annibynnol. Mae'n nodedig fod gennym, o'n blaenau heddiw, ymateb gan Lywodraeth Cymru i rai o'n hargymhellion, ac ymateb ar wahân gan Trafnidiaeth Cymru i eraill.

Roedd yr adroddiad penodol hwn yn canolbwyntio ar y gwaith o lywodraethu Trafnidiaeth Cymru, nid ar berfformiad gwasanaethau rheilffyrdd Trafnidiaeth Cymru. Er gwaethaf rhai anawsterau a rhai problemau cychwynnol a arweiniodd at darfu ar y rheilffyrdd yn yr hydref, y mae'r pwyllgor wedi adrodd arnynt ar wahân, ymddengys bod llawer o randdeiliaid trafnidiaeth wedi’u calonogi gan ymgysylltiad cychwynnol Trafnidiaeth Cymru â hwy ar sail un i un, a chredaf fod hynny'n gadarnhaol. Fodd bynnag, roedd yr angen am dryloywder ac ymgysylltu llawer gwell, a llinellau atebolrwydd cliriach, yn argymhellion allweddol. Er bod rhanddeiliaid trafnidiaeth yn datblygu gwell dealltwriaeth o Trafnidiaeth Cymru drwy gyswllt uniongyrchol â hwy, nid oedd hynny’n cael ei gyfleu'n ddigon clir i'r cyhoedd.

Mae llawer i'w groesawu, yn fy marn i, yn ymateb Trafnidiaeth Cymru i'r adroddiad, megis yr ymrwymiad i greu panel cynghori i roi cyfle i gwsmeriaid, rhanddeiliaid a grwpiau â buddiant gynghori Trafnidiaeth Cymru ar eu gweithgarwch. Dywed Trafnidiaeth Cymru hefyd y byddant yn cyhoeddi crynodeb lefel uchel o’u cynllun cyfathrebu ar gyfer 2019-20, ond byddai'n ddefnyddiol gwybod pryd y gallem ddisgwyl gweld y cynllun hwnnw.

Hefyd, gwnaethom nifer o argymhellion i Lywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru ynglŷn â chyhoeddi siart sefydliadol; bod yn gliriach ynglŷn â rôl ymgynghorwyr; sicrhau bod eu bwrdd yn gynrychioliadol ac yn amrywiol; cyhoeddi cofrestr gyflawn o fuddiannau aelodau eu bwrdd a’u cyfarwyddwyr; a dangos dull partneriaeth cryf ac agored o ymgysylltu ag undebau llafur. Roedd y pwyllgor yn pryderu am dystiolaeth dau undeb llafur ynglŷn â diffyg gweithio mewn partneriaeth. Gwnaeth prif weithredwr Trafnidiaeth Cymru ymrwymiad i wrando ar bryderon yr undebau, ac mae'r ymateb i argymhelliad 11 yn disgrifio dyhead Trafnidiaeth Cymru i weithio gyda'r holl bartneriaid a ffurfioli unrhyw gytundebau cyn gynted â phosibl.

Nid yw hyn, wrth gwrs, yr un fath â dweud bod cytundebau ar waith. Felly, credaf fod angen cynnydd pellach yn hynny o beth.

Mae ymateb Trafnidiaeth Cymru i argymhelliad 3, yn anffodus yn fy marn i, yn methu'r pwynt. Gofynnodd y pwyllgor am gael gweld siart sefydliadol yn cael ei chyhoeddi ar gyfer y sefydliad cyfan, nid y bwrdd yn unig. Dywed Trafnidiaeth Cymru fod cyhoeddi manylion eu huwch dîm yn unol ag arferion mewn mannau eraill, gan gynnwys Transport for London. Ond mae strategaeth dryloywder Transport for London yn ymestyn yn llawer pellach na chyhoeddi bywgraffiadau aelodau'r bwrdd. Mae hefyd yn cyhoeddi siart sefydliadol lawer mwy sylweddol gyda manylion am rolau staff a bandiau cyflog ar gyfer staff uwch, yn ogystal ag aelodau bwrdd Transport for London. Gallai cynigion Trafnidiaeth Cymru i gyhoeddi manylion contractau sy’n werth mwy na £25,000 bob chwarter helpu i raddau, rwy'n credu, i ddeall rôl ymgynghorwyr, ond yng ngoleuni pryderon ynglŷn â’r defnydd sylweddol o ymgynghorwyr, nid wyf yn credu bod yr ymateb yn mynd yn ddigon pell.

Rydym yn croesawu'r cydbwysedd rhwng y rhywiau ar fwrdd Trafnidiaeth Cymru ac ymrwymiad y Gweinidog i sicrhau y bydd cadeirydd nesaf Trafnidiaeth Cymru yn ddarostyngedig i wrandawiad gyda'r pwyllgor cyn eu penodi. Nid yw'r argymhelliad, wrth gwrs, yn adlewyrchiad o addasrwydd y cadeirydd presennol, ond mae'n cydnabod rôl bwysig y pwyllgor o ran craffu.

Edrychaf ymlaen yn fawr at glywed barn fy nghyd-Aelodau y prynhawn yma, yn ogystal, wrth gwrs, ag ymateb y Dirprwy Weinidog. Ac wrth gwrs, rwy'n cymeradwyo ein hadroddiad i'r Cynulliad.