Part of the debate – Senedd Cymru am 4:25 pm ar 9 Gorffennaf 2019.
Rwy'n croesawu'r ysbryd, yn enwedig tua'r diwedd, o ran yr angen i weithio gyda'n gilydd a chynyddu cyflymder a graddfa adeiladu cartrefi cymdeithasol. Ond hefyd, yn gyffredinol, rwy'n credu bod angen i ni edrych ar ein targedau a gosod uchelgais gwirioneddol ddifrifol ar gyfer y 2020au. Mae angen inni wneud hynny nawr er mwyn inni allu sicrhau bod yr holl ddulliau angenrheidiol ar waith er mwyn inni gael cynnydd yn y raddfa, wedyn, o ran adeiladu tai. Rwyf hefyd yn croesawu'r adolygiad. Credaf ei fod wedi gofyn rhai cwestiynau difrifol ac wedi rhoi rhai syniadau gwerthfawr. Mewn rhai meysydd eraill y mae'r Gweinidog wedi cyfeirio atyn nhw, yn enwedig datgarboneiddio ac adolygiad Chris Jofeh, credaf y bydd y rheini, yn briodol yn cael triniaeth ar wahân. A gaf fi hefyd ddiolch i'r Gweinidog am y rhybudd ymlaen llaw ac yn wir am y drafodaeth gychwynnol a gefais gyda Chris Jofeh ynghylch cyfeiriad tebygol yr adolygiad? Rwy'n credu bod hynny'n ddefnyddiol iawn ac yn enghraifft o lywodraeth agored dda.
A gaf i symud, felly, yn fras at y meysydd lle y bydd cytundeb gwirioneddol, yn fy marn i? Rwyf eisiau dechrau, dim ond oherwydd fy ngweithgareddau ddoe, gyda gweithgynhyrchu oddi ar y safle. Roeddwn yn falch iawn o weld hyn yn cael ei bwysleisio o ran yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda dulliau adeiladu modern. Yn wir, yn strategaeth dai'r Ceidwadwyr a gyhoeddwyd yn gynharach eleni, fe wnaethom ni edrych ar hyn yn weddol benodol, gan gyfleu'r sylw sydd i hyn ar lawr gwlad, ac rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru yn pwysleisio hyn yn benodol o waith yr adolygiad. Yn wir, Gweinidog, a minnau'n dilyn yn ôl eich traed, a dweud y gwir, ddoe, ymwelais â ffatri dai fodiwlaidd Grŵp Wernick ym Margam, ac yna ymwelais â'r safle ym Mhen-y-bont ar Ogwr lle mae Cymdeithas Tai Cymoedd i'r Arfordir wedi defnyddio dulliau gweithgynhyrchu o'r fath i adeiladu cartrefi fforddiadwy. Euthum i mewn ac roeddwn yn rhyfeddu at gyflymder y ddarpariaeth a pha mor dda oedd y cartrefi tair ystafell wely hynny a welais, yn edrych. Maen hyn yn llawer mwy cyffredin mewn sawl rhan o Ewrop, ac ar hyn o bryd prin 2 y cant neu 3 y cant o'n datblygiadau tai ni sy'n cael eu codi fel hyn, felly credaf fod angen inni edrych ar hyn. Ac yn wir, ym mholisi'r Ceidwadwyr, rydym yn addo cynyddu'r math hwn o weithgynhyrchu oddi ar y safle i hyd at 20 y cant o'r tai sy'n cael eu codi erbyn 2030. Felly, gobeithiaf y byddwch chithau hefyd yn mynegi'r math hwnnw o uchelgais.
Yn ail, o ran tir cyhoeddus, unwaith eto, rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn derbyn yr argymhellion yn yr adroddiad, yn enwedig o ran mapio tir gwag, ynghyd â'i statws o ran potensial datblygu. Roeddwn yn meddwl tybed, o ran tir y sector cyhoeddus, a allem ni fynd hyd yn oed ymhellach a chynnig gostyngiadau i ddatblygiadau sy'n darparu gwerth cymdeithasol cryf, y mae tai fforddiadwy, wrth gwrs, yn ei wneud. Yn ôl tystiolaeth a gyflwynwyd gan y Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi i Bwyllgor Materion Economaidd Tŷ'r Arglwyddi, mae rhwng chwarter a thraean yr holl dir preswyl posib yn cael ei reoli gan y sector cyhoeddus ar hyn o bryd. Drwy flaenoriaethu gwerth cymdeithasol yn gyfnewid am ostyngiad, er enghraifft, gellir defnyddio tir cyhoeddus er budd cyhoeddus hirdymor a gallai'r math hwn o gynllun gael ei ymestyn i dai ar gyfer proffesiynau hanfodol megis nyrsys, tai ar gyfer pobl hŷn a datblygiadau tai fforddiadwy cyffredinol a chynlluniau tai cydweithredol ac ati. Mae llawer y gallwn ei wneud drwy'r ffordd yr ydym yn rhyddhau tir ac yn ei ddefnyddio fel cymhelliad ac fel adnodd gwirioneddol. Os edrychaf ar rent, rwy'n croesawu'r cylch pum mlynedd hwn. Mae'n rhywbeth y mae'r sector wedi bod yn galw amdano. Ac fel y dywedodd y Sefydliad Tai Siartredig, yn eu hymateb i'r datganiad hwn heddiw, mae arnom ni angen y cydbwysedd cywir sy'n darparu lefelau rhent fforddiadwy gan ganiatáu ar yr un pryd i sefydliadau tai barhau â'u datblygiadau a gynlluniwyd.
Felly, edrychaf ymlaen at gael manylion gwirioneddol eich polisi rhenti pum mlynedd, ond credaf, unwaith eto, mai dyna'r dull gweithredu strategol cywir a fydd yn caniatáu inni ddatblygu atebion tymor hir. Yn olaf, o ran cartrefi cyngor a dileu'r terfyn benthyca—unwaith eto, credaf fod hwn yn ddatblygiad i'w groesawu'n fawr. Mae ei angen arnom ni ar hyn o bryd, bydd yn ein helpu i gynyddu nifer y cartrefi yr ydym yn eu hadeiladu, ond credaf fod angen inni bwysleisio y gall cynghorau hefyd weithio gyda chymdeithasau tai ac eraill i ddefnyddio'r dulliau hyblyg hyn, felly nid oes rhaid iddyn nhw o reidrwydd adeiladu a rheoli'r cartrefi eu hunain, er pan fyddan nhw eisiau gwneud hynny a'u bod yn dangos gwir werth ac, yn amlwg, cynlluniau mwy hyblyg a llai o faint nag, efallai, yr hyn a welsom ni yn y 1950au a'r 1960au—. Ond mae'n sicr yn rhan o'r cyfuniad y gallwn ei gael.
Ac, yn olaf, hoffwn ddiolch ar goedd, fel y gwnaeth y Gweinidog, i'r panel ac i Lynn Pamment. Fel y dywedasoch chi yn gywir ddigon, mae'r bobl hyn wedi gwneud gwaith da iawn er lles y cyhoedd ac wedi rhoi o'u hamser wrth wneud hynny ac wedi aberthu, yn amlwg, o ran yr hyn y gallen nhw fod wedi'i wneud yn eu gyrfaoedd proffesiynol. Ond rydym yn wir groesawu eu cyfraniad.