5. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi gofalwyr? OAQ54291

Diolchaf i Jayne Bryant am y cwestiwn yna. Mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn torri tir newydd gan ei bod yn rhoi'r un hawl i gymorth i ofalwyr â'r rhai y maen nhw'n gofalu amdanynt. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn buddsoddi adnoddau sylweddol, gan gynnwys drwy'r gronfa gofal integredig, i gefnogi llesiant gofalwyr.

Diolch, Prif Weinidog. Mae grwpiau gofalwyr yn amhrisiadwy i lawer, a dywedodd un o'm hetholwyr, Chris Kemp-Philp, wrth ddigwyddiad diweddar yma yn y Senedd bod Fforwm Gofalwyr Casnewydd wedi achub ei bywyd, a'i fod fel cael ail deulu cefnogol. Yr wythnos diwethaf, daeth Chris ac aelodau eraill o Fforwm Gofalwyr Casnewydd i'r oriel gyhoeddus i wylio fy nadl fer ar ofalu am ein gofalwyr. Mae'r fforwm yn rhwydwaith cymorth hanfodol i ofalwyr sy'n oedolion, pobl y mae eu cyfraniad i gymdeithas yn aml yn cael ei anwybyddu. Nid oes unrhyw amheuaeth na fyddem ni'n gallu gwneud heb ofalwyr. Yn anffodus, mae llawer ohonyn nhw yn teimlo nad ydyn nhw'n cael eu gwerthfawrogi'n ddigonol, ac roedd hynny'n amlwg i mi pan ymwelais â nhw ddoe yng Nghasnewydd i drafod gofalwyr. Rydym ni'n gwybod bod amcangyfrifon o niferoedd gofalwyr yn rhy isel a'u bod yn tyfu. Mae'r 16,000 o ofalwyr yng Nghasnewydd yn wynebu problemau tebyg i'r 370,000 o ofalwyr ledled Cymru. Mae seibiant yn hanfodol i osgoi chwalfa gofal. Mae gostyngiadau i becynnau seibiant yn cael effaith aruthrol ar ofalwyr. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod gofalwyr yn cael y gofal seibiant cywir sydd ei angen arnynt?

A gaf i ddiolch i Jayne Bryant am y cwestiwn yna ac am y gwaith y mae hi'n ei wneud i sicrhau ein bod ni'n parhau, ar lawr y Cynulliad hwn, fel yr ydym ni wedi ei wneud, rwy'n credu, ers blynyddoedd lawer, i gael anghenion a buddiannau gofalwyr yn gadarn o'n blaenau? Roedd yn wych gweld Fforwm Gofalwyr Casnewydd yma yn yr oriel yn gwrando ar y ddadl fer yr wythnos diwethaf.

Wrth gwrs, mae gofal seibiant yn bwysig iawn, i ofalwyr, ond hefyd i'r bobl y maen nhw'n gofalu amdanyn nhw. Dyna pam yr ydym ni wedi rhoi arian yn uniongyrchol yn nwylo awdurdodau lleol—£3 miliwn o arian Llywodraeth Cymru—i gefnogi gofalwyr yn y ffordd honno. Mae'n wir hefyd, Llywydd, rwy'n credu, bod dadl newydd yn digwydd ledled Cymru am ffurf gofal seibiant, ac am arloesi yn y modd y darperir seibiant—'ailystyried seibiant', rwy'n credu yw'r slogan a ddefnyddir gan y bobl hynny sy'n rhan o'r drafodaeth honno, ac rydym ni eisiau bod yn rhan o hynny yn y fan yma drwy grŵp cynghori'r gweinidog ar ofalwyr. Rydych chi'n ei weld, Llywydd, rwy'n credu, yn y gronfa gofal integredig yn arbennig; rhoddir £15 miliwn o'r gronfa honno o'r neilltu yn benodol i ddarparu ar gyfer anghenion pobl yn y gymuned, ac mae cymorth uniongyrchol i ofalwyr yn rhan o'r pecyn £15 miliwn hwnnw—edrych ar ffyrdd newydd o allu gwneud pethau, cydnabod pwysigrwydd gofal seibiant, ac yn hollbwysig, gweithio gyda grwpiau gofalwyr o'r math a geir yng Nghasnewydd i wneud yn siŵr bod gwasanaethau diwygiedig y dyfodol wedi eu cyd-gynhyrchu mewn gwirionedd, gan ddysgu oddi wrth y rhai sy'n elwa arnynt ac yr ydym ni'n dibynnu cymaint ar eu hymdrechion gwirfoddol.

Cyhoeddwyd adroddiad terfynol y gwasanaeth awtistiaeth integredig a'r cynllun gweithredu strategol ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistig, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, ddiwedd mis Mawrth.Roedd hwn yn dweud,

'er y gall y Gwasanaeth Awtistiaeth Integredig weithio gyda rhieni a gofalwyr ni all weithio'n uniongyrchol gyda phlant', gan ddibynnu o ganlyniad ar wasanaethau addysg i roi cymorth yn dilyn diagnosis, ond, a dyfynnaf,

'ceir gwendidau parhaus o ran darpariaeth addysg i blant ag awtistiaeth' a

'pryderon hefyd bod hyn yn golygu mai prin yw'r cymorth i rieni yn y cartref'.

Roedd ymatebion i'w harolwg gan rieni a gofalwyr yn awgrymu bod bylchau a gwendidau parhaus o ran cymorth ar ôl diagnosis, gyda bron i hanner yn dweud nad oedden nhw wedi cael unrhyw gymorth ar ôl cael diagnosis. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r pryder a godwyd gyda mi gan elusen sy'n cynorthwyo plant o deuluoedd yn y gogledd—plant ag awtistiaeth mewn teuluoedd yn y gogledd—bod yn rhaid i ofalwyr roi'r gorau i'w gyrfaoedd a'u gwaith llawn amser yn aml oherwydd cyfrifoldebau gofalu hirdymor a straen teuluol, gyda phryderon ariannol a achosir yn ychwanegu at straen amgylchedd teuluol sydd eisoes yn llawn straen?

Wel, Llywydd, mae'n debyg fy mod i'n ymateb mewn dwy ffordd: yn gyntaf oll drwy gydnabod yr hyn yr ydym ni'n ei wybod am yr effaith y mae gofalu am blentyn ag unrhyw fath o anabledd neu angen arbennig yn ei chael ar fywyd teuluol, a sefydlu'r gwasanaethau yr ydym ni'n gwybod sydd eu hangen i helpu'r teuluoedd hynny i barhau i wneud y peth y maen nhw bron bob amser eisiau ei wneud fwyaf, sef parhau i ofalu am y plentyn hwnnw. Yr ail beth, felly, yw adleisio'r hyn a ddywedwyd yn yr adroddiad y dyfynnodd yr Aelod ohono, oherwydd yr hyn y mae'r adroddiad hwnnw'n ei ddweud yw bod angen gwasanaeth arnom ni ar gyfer y plant hynny a'r teuluoedd hynny sy'n tynnu ynghyd y cyfraniad y mae'r holl wasanaethau yn ei wneud—y cyfraniad gan y gwasanaeth iechyd, y cyfraniad gan wasanaethau cymdeithasol, y cyfraniad gan y gwasanaeth addysg hefyd. Yn ganolog i Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 a basiwyd ar lawr y Cynulliad hwn ac a gaiff ei gweithredu o fis Medi y flwyddyn nesaf, gydag £20 miliwn i gynorthwyo paratoadau ar ei chyfer, y mae'r syniad hwnnw o'r plentyn yn ganolog i'r holl benderfyniadau sy'n cael eu gwneud. Felly, mae'r uchelgeisiau yn yr adroddiad y dyfynnodd Mark Isherwood ohono yn uchelgeisiau yr ydym ni'n eu rhannu, ac mae'r camau yr ydym ni wedi eu cymryd i greu'r gwasanaeth awtistiaeth integredig, i sefydlu gwasanaeth datblygiad gwybyddol i bobl ifanc ochr yn ochr â'r gwasanaeth iechyd meddwl plant a'r glasoed, i ddiwygio'r ffordd y mae gwasanaethau addysg yn ymateb i bobl ifanc ag anghenion arbennig—mae hynny i gyd yn rhan o'n penderfyniad i dynnu'r gwasanaethau hynny ynghyd o amgylch y teulu a'u cefnogi yn y gwaith hanfodol y maen nhw'n ei wneud.