1. Dadl: Brexit ac Addoedi Senedd y DU

Part of the debate – Senedd Cymru am 1:24 pm ar 5 Medi 2019.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru 1:24, 5 Medi 2019

(Cyfieithwyd)

Ar hyn o bryd, nid yn unig y mae'r Llywodraeth yn San Steffan yn benderfynol o geisio gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb yn y modd mwyaf diofal posibl, ond maent hefyd yn barod i gyflawni eu bygythiadau i ddefnyddio unrhyw ddull o wneud hynny, gan gynnwys—y prif ffocws i ni heddiw, wrth gwrs—addoedi'r Senedd, ond hefyd, fel y gwelsom—rydym wedi clywed cyfeiriadau at rai o'r achosion cyfreithiol—y modd y mae'r gyfraith ei hun yn cael ei diystyru, wrth chwifio'r ddyletswydd gonestrwydd sydd ar y Llywodraeth yn yr achosion cyfreithiol ar addoedi; y datgeliad hwyr iawn, iawn o beth o'r wybodaeth y cyfeiriodd y Prif Weinidog ati ychydig funudau yn ôl.

Mae hwn yn gyfnod difrifol iawn. Mae democratiaeth yn pylu ac mae unbennaeth yn cryfhau, nid mewn un foment, ond mewn cyfres o fomentau marwol. Hyd yn oed yn Rhufain—wrth gwrs, mae Prif Weinidog y DU yn hoffi siarad am ei addysg glasurol, er i mi weld efallai fod ei diwtoriaid clasurol yn anghytuno—ond hyd yn oed yn Rhufain, ni allai unben a benodwyd gan y Senedd anwybyddu'r Senedd, nes y daeth unben un diwrnod a benderfynodd fel arall a honni ei fod ef a'i bobl yn un. Nid oedd y Prif Weinidog yn fodlon ar fodelu ei hun ar Churchill yn unig, ac rwy'n credu ei fod bellach yn gweld ei hun fel Cesar bach. Mae'n rhaid i chi ddweud y byddai hyd yn oed Cicero wedi colli'r chwip o dan y Prif Weinidog hwn. Mae mwy o Weinidogion y Cabinet wedi colli'r chwip yn ystod y dyddiau diwethaf nag sydd erioed wedi digwydd mewn hanes. Mae hyd yn oed ei frawd ei hun bellach yn dweud na fydd yn sefyll yn yr etholiad nesaf. Beth y mae hynny'n ei ddweud am yr hyn rydym yn ymdrin ag ef, y cyfnod unigryw hwn rydym yn ei wynebu?

Nid yw unbennaeth yn digwydd mewn un cam ond mewn cyfres o glwyfau bach sydd, dros amser, yn crawni ac yn heintio'r corff cyfan. Nid wyf yn credu fy mod yn gor-ddweud wrth ddweud bod cael Prif Weinidog Prydeinig sy'n diystyru gonestrwydd a democratiaeth mewn ffordd mor fwriadol yn golygu ein bod yn byw mewn cyfnod mor beryglus â'r 1930au, ac nid wyf ond yn dweud hynny oherwydd mai'r addoediad pum wythnos hwn yw'r hiraf ers 1930 ac mai dyddiad etholiad y 15 Hydref sydd wedi cael ei hyrwyddo eto heddiw gan Arweinydd y Tŷ fyddai'r cyntaf i beidio â bod ar ddydd Iau ers 1931. Mae cenedlaetholdeb Seisnig boblyddol Boris Johnson yn atgoffa rhywun yn fwy o Oswald Mosley na Ramsay MacDonald. Am y rheswm hwn, nid ydym yn petruso o gwbl rhag ymuno â'r Blaid Lafur i hyrwyddo'r prif gynnig sydd ger ein bron, a gobeithiaf y byddwn yn ei basio yn y Siambr hon heddiw, a gobeithio y gallwn berswadio'r meinciau Llafur i gefnogi rhai o'r gwelliannau hefyd.

Mae ein gwrthwynebwyr yma yn datgan bod y ddadl hon yn ddibwrpas ac na fydd yn cyflawni dim. Wrth wneud hynny, maent yn datgelu eu dirmyg tuag at ddemocratiaeth Cymru. Wrth wneud hynny, maent yn arddangos eu hanghymhwyster llwyr eu hunain. Ers sefydlu'r Senedd—nid wyf am gyfeirio at y blaid ar fy llaw dde yma, ar y dde eithafol ac ymhellach hefyd, mwy na thebyg—mae'r Ceidwadwyr wedi cael trafferth diosg eu hunaniaeth a'u henw fel y blaid Seisnig yng Nghymru. Mewn cyfnod o 20 mlynedd, mae rhai ohonynt wedi llwyddo i fabwysiadu ambell arlliw o wyrdd, efallai, ond dywedaf wrth arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig fod eich ymddygiad annemocrataidd fel plaid ac fel Llywodraeth yn San Steffan dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf hyn wedi lladd y syniad o Geidwadwyr Cymreig. Mae'r un faint o ddilysrwydd yn perthyn i Alun Cairns fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn y wlad hon yn awr, ag sy'n perthyn i Carrie Lam yn Hong Kong.

Nawr, dof at y gwelliannau. Rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud—[Torri ar draws.] Ie, ewch ymlaen.