7. Datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a’r Gweinidog Brexit: Y Wybodaeth Ddiweddaraf am Brexit

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:05 pm ar 17 Medi 2019.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Delyth Jewell Delyth Jewell Plaid Cymru 5:05, 17 Medi 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad. Am lanast llwyr y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud o bethau. Canfyddir bod y Prif Weinidog wedi dweud celwydd wrth y Frenhines ac mae'n hapus i fygu'r Senedd a diystyru rheolaeth y gyfraith. Fel rydych chi wedi'i ddweud, Gweinidog, os yw'r gohiriad yn parhau—ac nid yw'n warant o gwbl, o ystyried hynt ymddangosiadol yr achos yn y Goruchaf Lys—ond os yw'r gwaharddiad yn parhau, bydd Aelodau Seneddol yn dychwelyd gyda dim ond 17 diwrnod cyn y diwrnod pan fydd Boris Johnson yn parhau i fynnu yn groes i'r gyfraith, yn groes i bob rheswm, y byddwn yn gadael yr UE, doed a ddêl. 'Peidiwch â gwastraffu'r amser hwn' yw'r rhybudd a gawsom ni Donald Tusk. Wel, mae Llywodraeth San Steffan wedi dangos pa mor ddi-glem y gall fod—pa mor fyddar i bob cri o reswm, tosturi neu synnwyr.

Prin fod y dogfennau Yellowhammer a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU yn sôn o gwbl am Gymru, felly mae'n ddefnyddiol bod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu cyhoeddi ei chynllun gweithredu ar gyfer sefyllfa o ymadael 'dim cytundeb'. O ystyried ei bod yn ddogfen swmpus, ni fentraf feirniadu'r cynlluniau cyn i mi orffen eu dadansoddi'n llawn, ond hoffwn hefyd ddiolch ar goedd i weithwyr yn y sector cyhoeddus sy'n gweithio'n ddiflino yn yr ystafelloedd cefn, y tu ôl i'r llenni, ac yn ddiwyd, i baratoi ar gyfer y drychineb bosib hon.

Ddoe, dywedodd Prif Weinidog Cymru wrth y Pwyllgor Materion Allanol fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn gwybodaeth fanylach gan Lywodraeth y DU nag a gyhoeddwyd yn y dogfennau Yellowhammer, ac mae'n amlwg y bu'r wybodaeth hon yn sail i'ch cynllun. Mae'r cynlluniau wrth gefn y mae Llywodraeth Cymru yn paratoi ar eu cyfer, yn seiliedig ar y cyngor hwnnw, yn ddim byd ond ffiaidd. Rwy'n credu ei bod hi'n gywilyddus bod llefarydd y Ceidwadwyr yn honni mai prosiect codi bwganod yw hyn ac y gall wfftio mor hawdd at darfu'n sylweddol ar symudiad pobl a nwyddau, anhrefn mewn porthladdoedd a meysydd awyr, prinder posib o ran bwyd a meddygaeth, tarfu'n sylweddol ar fasnach, a allai, ac rwy'n dyfynnu, beryglu cynaliadwyedd rhai busnesau a chael effaith negyddol ar swyddi a chyflogau, chwyddiant cynyddol, twf economaidd is, gydag aelwydydd incwm isel yn cael eu heffeithio waethaf, storm berffaith o golli swyddi, gostyngiad mewn cyflogau, a chostau cynyddol, y sectorau ffermio a physgota, a dyfynnaf eto, 'wedi taro'n arbennig o galed ', a gweithgynhyrchu uwch yn wynebu aflonyddwch oherwydd problemau gyda chadwyni cyflenwi union bryd, sectorau gwasanaethau sy'n debygol o gael eu heffeithio'n sylweddol, cynnydd mewn chwyddiant yn cael effaith sylweddol ar ddarparwyr gofal cymdeithasol, posibilrwydd o golli hawliau dinasyddion a gweld dyfodiad awyrgylch annifyr. Mae'r rhestr yn mynd ymlaen ac ymlaen.

A gadewch i ni fod yn gwbl glir am hyn. Er bod yr effeithiau hyn yn swnio'n debyg i oblygiadau rhyfel neu drychineb naturiol, maen nhw'n ganlyniadau disgwyliedig polisi presennol Llywodraeth y DU. Os byddan nhw'n ein tywys dros ymyl y dibyn, os byddan nhw'n gorfodi sefyllfa o ymadael 'dim cytundeb' ar Gymru a gweddill y DU, ni fyddan nhw byth yn cael maddeuant. Gallai hyn hyd yn oed fod yn drech na'r effeithiau trychinebus a gafodd polisïau dadddiwydiannu Thatcher ar Gymru.

Felly, rwy'n ei chael hi'n frawychus, Gweinidog, mai'r mater cyntaf un y mae'r cynllun gweithredu ymadael 'dim cytundeb' yn ei drafod yw dadlau'r achos dros undeb y Deyrnas Unedig. Siawns, pe bai Llywodraeth y DU yn gorfodi ymadawiad 'dim cytundeb' ar Gymru, ni fyddai unrhyw ddadl. Byddai gadael yr undeb yn flaenoriaeth, unwaith y byddwn ni wedi rhoi sylw i'r argyfwng tymor byr. Mae 41 y cant o boblogaeth Cymru yn dweud y bydden nhw'n pleidleisio dros annibyniaeth fel ffordd o aros yn yr UE, ac mae hynny nawr, cyn i drychineb ymadael 'dim cytundeb' ddigwydd, ac mae'r ffigur hwnnw'n digwydd nawr pan fo pobl yn gwybod mwy o'r ffeithiau hefyd. Rhaid i Lywodraeth Cymru roi'r gorau i gynnal undeb a fydd wedi ein siomi. Mae Prif Weinidog Cymru ei hun wedi dweud bod y DU yn undeb gwirfoddol. Os bydd cefnogaeth i annibyniaeth yn cynyddu ymhellach, yna ni fydd hi'n bosib anwybyddu'r galwadau am refferendwm annibyniaeth. Mae angen i chi ddechrau paratoi ar ei gyfer nawr.

Hoffwn orffen drwy ofyn ambell gwestiwn. A allwch chi ddweud wrthym ni faint mae Llywodraeth Cymru wedi'i wario yn paratoi ar gyfer sefyllfa o ymadael 'dim cytundeb' ac a ydych chi'n cytuno â mi y dylai'r arian hwn gael ei ad-dalu i Gymru'n llawn, gan mai polisi gan Lywodraeth y DU sydd wedi gwneud y gwariant yn angenrheidiol? Sylwais, hefyd, nad oedd sôn yn nogfennau Yellowhammer, na'ch cynllun gweithredu, am ddyfodol purfa olew Penfro, er bod straeon a ryddhawyd i The Sunday Times yn awgrymu y gallai cannoedd o swyddi fod mewn perygl. Yn ôl pob tebyg, dyma beth mae paragraff 15 dogfen Yellowhammer yn ei olygu. A ydych chi'n pryderu am y swyddi hyn, neu a yw Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn gywir i ddweud eu bod yn ddiogel? Ac yn olaf, a allwch chi roi sicrwydd heddiw y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod arian ychwanegol ar gael ar ben y £2 miliwn sydd eisoes wedi ei glustnodi ar gyfer banciau bwyd os yw ymadael 'dim cytundeb' yn arwain at argyfyngau ariannu ar gyfer teuluoedd ac unigolion sydd ag incwm isel, y bydd bron yn sicr yn wir?