1. A wnaiff Llywodraeth Cymru roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau a gymerwyd ers cyhoeddi'r bwriad i gau gwaith dur Orb yng Nghasnewydd? 339

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymgysylltu â'r cwmni i ddeall beth y mae'r cyhoeddiad hwn yn ei olygu a beth yw'r ffordd orau o gefnogi'r rhai yr effeithiwyd arnynt.

Rwy'n ddiolchgar am ymwneud Llywodraeth Cymru ac yn wir, wrth gwrs, yr ymgyrch gref gan yr undebau llafur ar ran y gweithlu a'r ymrwymiad a gafwyd na fydd unrhyw ddiswyddiadau gorfodol ond adleoli, o bosibl, yng ngweithfeydd Tata yn Llanwern a Phort Talbot. Ond yr ymgyrch sylfaenol, wrth gwrs, yw cadw'r gwaith ar agor a buaswn yn ddiolchgar am rywfaint o wybodaeth am weithgareddau Llywodraeth Cymru o ran gweithio gyda'r undebau llafur a'r gweithlu, gyda'r diwydiant, a chyda Llywodraeth y DU i edrych ar y posibilrwydd o wneud y buddsoddiad angenrheidiol, y nodwyd gan Tata ei fod yn £50 miliwn, rwy'n credu, i gadw'r gwaith ar agor a'i gyfarparu ar gyfer darparu dur trydanol ar gyfer y ceir trydan y mae pawb ohonom yn disgwyl eu gweld yn cael eu cynhyrchu en masse yn y dyfodol agos iawn. Yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog, dywedais fod hanes y gwaith hwnnw a'r gweithlu wedi ymwneud â hyblygrwydd, addasu i newidiadau, datblygu sgiliau newydd, dulliau newydd o gynhyrchu, cynnyrch newydd. Felly, mae hanes o arloesi ac addasu a hyblygrwydd yno, a chredaf fod hynny'n addawol iawn ar gyfer y dyfodol. Y cynhwysyn coll, mewn gwirionedd, yw'r buddsoddiad angenrheidiol, a dyna lle yr hoffwn yn fawr gael sicrwydd gan Lywodraeth Cymru eich bod yn gweithio gyda'r gweithlu, yr undebau llafur, Llywodraeth y DU a'r diwydiant i hwyluso ac annog y buddsoddiad hwnnw.

Diolch am y cwestiwn. Fel y dywedaf, rydym wedi bod mewn trafodaethau agos gyda'r cwmni a chyda'r undebau llafur. Siaradodd fy nghyd-Aelod, Ken Skates, â'r cwmni ar unwaith pan gyhoeddwyd y newyddion ac ers hynny mae swyddogion wedi bod yn y gwaith yn lleol i gyfarfod â'r tîm yno. Rydym wedi cael sicrwydd y bydd y gweithlu presennol yn cael ei adleoli'n llawn, yn ôl yr hyn a ddeallwn, o fewn Tata—ac na fydd yr un gweithiwr sydd eisiau parhau i weithio yn cael ei adael heb gyfle—sy'n rhywfaint o gysur, er, wrth gwrs, mae'n destun gofid mawr fod y cyfleuster wedi'i golli i Gasnewydd ac i'r sector gweithgynhyrchu yng Nghymru.

Yn amlwg, penderfyniad i Tata yw hwn. Rydym wedi rhoi swm sylweddol o arian i gefnogi Tata. Oni bai am ymyrraeth Llywodraeth Cymru, ni fyddai Tata yn cynhyrchu dur yn y DU o gwbl mwyach, yn sicr pe bai'r mater wedi cael ei adael i Lywodraeth y DU, a gynigiodd lawer o eiriau ond fawr o weithredoedd ar adeg yr argyfwng dur yn ôl yn 2016. Felly, rwy'n credu bod gennym hanes cadarn o ymyrryd i wneud yn siŵr fod cynhyrchiant dur yn aros yng Nghymru. Wrth gwrs, mae safle Orb wedi bod ar werth ers Mai 2018. Mae'r cwmni'n dweud wrthym eu bod wedi bod yn rhedeg ar golled ac nid ydynt wedi llwyddo i ddod o hyd i ffordd ymarferol ymlaen ar gyfer y gwaith. Nid yw'n gywir dweud bod y dur a wneir yn Orb yn cael ei ddefnyddio ar gyfer cerbydau trydan, fel y mae rhai cyfryngau wedi dweud. Cynhyrchir y math hwnnw o ddur gan ffatri Tata yn eu gwaith yn Sweden, ond nid yw'n cael ei gynhyrchu yn Orb, ac er mwyn paratoi'r ffatri i gynhyrchu'r dur hwnnw, byddai angen buddsoddiad sylweddol, ac nid oedd Tata yn credu bod modd cyfiawnhau hynny, o ystyried cyflwr y farchnad, o ystyried yr ansicrwydd o ran amodau masnachu, ac o ystyried, hefyd, yr ansicrwydd yn y farchnad mewn perthynas â cherbydau trydan—efallai nad yw'r galw yno ar hyn o bryd ac efallai na fydd yno am gryn dipyn o amser. Felly, penderfyniad i Tata yw hwn yn y pen draw. Ni allant hwy, a hwythau'n gwmni sy'n gwneud elw, ddod o hyd i ffordd o wneud elw o fuddsoddiad pellach yn y gwaith hwn. Rydym yn gweithio gyda hwy i geisio sicrhau bod gan y gweithlu presennol ddyfodol mor ffyniannus â phosibl, ond rydym yn parhau i weithio gyda John Griffiths, fel yr Aelod Cynulliad, y cyngor lleol a'r undebau llafur, i weld a oes ffordd arall ar gael o sicrhau bod rhywfaint o weithgynhyrchu'n parhau i ddigwydd ar y safle. Mae rôl i Lywodraeth y DU yn y fan hon i gamu i mewn ac edrych yn strategol ar y sefyllfa. Rydym wedi bod yn galw arnynt i gyflwyno cytundeb sector i'r sector dur. Mae'r undebau llafur ac UK Steel wedi gwneud galwadau tebyg, ac nid ydynt wedi gwneud eu rhan. Felly, o ran rhagolygon mwy hirdymor y diwydiant yn y DU, mae angen i Lywodraeth y DU wneud llawer mwy i sicrhau bod ganddo ddyfodol hyfyw.

Weinidog, mae'r newyddion bod hyd at 380 o swyddi mewn perygl yng ngwaith Orb Tata Steel yn ergyd drom i'r gweithwyr a'r teuluoedd yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol ac i Gasnewydd yn gyffredinol. Mae Tata wedi dweud eu bod yn gobeithio cynnig swyddi i'r rheini yr effeithiwyd arnynt mewn rhannau eraill o Gymru. Felly, a gaf fi ofyn pa gymorth y byddwch yn ei roi i'r gweithwyr sy'n gallu adleoli, a sut y byddwch yn sicrhau bod y gweithwyr sy'n methu symud neu'n anfodlon i wneud hynny yn ymwybodol o'r cymorth a'r posibiliadau hyfforddi sydd ar gael fel y gallant chwilio am gyflogaeth newydd yn rhywle arall?

At hynny, rwy'n deall bod Tata Steel wedi bod yn ceisio dod o hyd i brynwr ar gyfer Orb Electrical Steels. A gaf fi ofyn, Weinidog, a yw Tata wedi cysylltu â Llywodraeth Cymru am gymorth i ddod o hyd i brynwr? Ac os na, a wnewch chi roi sicrwydd y bydd pob cymorth yn cael ei ddarparu i Tata industries, hyd yn oed os yw hynny'n digwydd yn hwyr yn y dydd? Diolch.

Diolch. Gallaf gadarnhau nad yw Tata wedi gofyn am unrhyw gymorth gan Lywodraeth Cymru, er ein bod yn gweithio'n agos gyda hwy i sicrhau bod unrhyw gymorth sydd ei angen ar y gweithlu yn cael ei ddarparu.

Mae'n werth nodi bod ansicrwydd ynghylch y farchnad y mae Tata yn gweithredu ynddi wedi cyfrannu at eu penderfyniad i gau'r gwaith. Os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, yna bydd mewnforion dur i'r UE yn wynebu cwota o 25 y cant—mae hwnnw'n gynnydd o chwarter ar bris dur sy'n cael ei allforio i Ewrop. Ac yn yr un modd, os ceir sefyllfa Sefydliad Masnach y Byd, fel y clywn yn aml gan Mark Reckless ac eraill, i ddarparu rhyw fath o ateb masnach rydd gwladaidd i ddyfodol economi'r DU, gallai hynny olygu bod mewnforion o Tsieina yn gorlifo marchnad y DU wrth i'r tariffau arnynt gael eu gostwng. Felly, mae'r ddau senario Brexit—tariffau i mewn i'r UE neu dariffau'n dod oddi ar ddur o Tsieina a ddaw i mewn—yn ffactorau real iawn yn y penderfyniadau y mae'r cwmnïau masnachu byd-eang hyn yn eu gwneud mewn perthynas â dyfodol y diwydiant dur. Rydym yn siarad yma mewn termau eang, ideolegol am Brexit, ond dyma realiti caled ac ymarferol effaith y dadleuon a gawn ar ddiwydiant Prydain. Nid trafodaethau heb fod neb ar eu colled yw'r rhain, ac mae diwydiant dur y DU eisoes yn dioddef o agwedd laissez-faire Llywodraeth y DU sy'n gwrthod ymyrryd i'w helpu gydag ymchwil a datblygu, yn gwrthod ymyrryd i'w helpu gyda chostau ynni, ac yn gwrthod rhoi dyfodol hyfyw iddo, a chefnogi'r gofynion caffael y mae UK Steel a'r undebau llafur wedi galw amdanynt. Ac yn awr, ar ben y diffyg cymorth iddynt, maent yn cyflwyno ansicrwydd o ran yr amodau masnachu a dyna'i diwedd hi yn yr achos hwn.

Ddirprwy Weinidog, rwyf wedi bod yn Aelod Cynulliad ers llai na blwyddyn ac rwyf wedi colli cyfrif o sawl gwaith rydym wedi gorfod trafod colli swyddi yn ein cymunedau yn y Siambr hon. Schaeffler yn Llanelli, Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr, Rehau ar Ynys Môn, Quinn Radiators yng Nghasnewydd ac yn awr Orb yng Nghasnewydd eto—gyda'i gilydd, mae'n fwy na 3,000 o swyddi mewn mater o fisoedd. Felly, Ddirprwy Weinidog, hoffwn ofyn beth sy'n mynd o'i le gyda strategaeth ddiwydiannol y Llywodraeth a beth yw eich dadansoddiad o'r rhesymau pam fod yr holl weithfeydd hyn wedi cau mewn cyn lleied o amser.

Mewn perthynas â chyhoeddiad Orb, hoffwn ofyn pa gamau y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd i gefnogi'r gweithwyr sy'n wynebu cael eu diswyddo ac a fyddwch yn cynnig cymorth iddynt gael taliadau diswyddo mewn achosion o ddiswyddiadau anwirfoddol. Sut y byddwch yn eu helpu i gael swyddi newydd, yn enwedig os yw hynny'n galw am ailhyfforddi? Ac yn olaf, sut y bwriadwch ddwyn Tata i gyfrif am dorri eu haddewid i weithwyr y byddai eu swyddi'n ddiogel yn gyfnewid am doriadau pensiwn? Dywedodd un gweithiwr wrth Newyddion 9 ei fod yn teimlo eu bod wedi dweud celwydd wrtho. Felly, a ydych wedi cynnal cyfarfod gyda Tata i ailadrodd y dicter cyfiawn hwn? Rwy'n credu y byddai pawb yn y Siambr hon yn gwerthfawrogi atebion i'r cwestiynau hyn ynghyd ag esboniad o sut y bwriadwch sicrhau na fydd mwy o swyddi'n cael eu colli yn y dyfodol agos.

Wel, rwy'n credu bod nifer o'r cwestiynau hynny eisoes wedi cael eu hateb mewn atebion blaenorol, felly nid wyf am eu hailadrodd. O ran y darlun cyffredinol o'r newidiadau yn yr economi a dirywiad rhai cwmnïau gweithgynhyrchu—soniodd yr Aelod am Schaeffler yn fy etholaeth a Ford—mewn sawl ffordd, rydym yn wynebu storm berffaith, ac rwy'n casáu'r trosiad hwnnw a orddefnyddir, ond mae'r newidiadau yn y sector modurol yn amlwg yn cael effaith aruthrol wrth i'r galw am ddiesel ddisgyn. Ynghyd â'r ansicrwydd masnachu y soniais amdano eiliad yn ôl, nid yw'n rhoi hyder i fusnesau fuddsoddi, yn enwedig y posibilrwydd o dariffau sylweddol uwch wrth allforio o'r DU. Felly, mae'r effeithiau hyn ar y cyd, sydd y tu hwnt i reolaeth Llywodraeth Cymru, yn amlwg yn cael effaith enfawr. Er gwaethaf hynny, hyd yn hyn, mae'r ffigurau cyflogaeth wedi bod yn galonogol, ond wrth gwrs, maent yn dameidiog.

Rydym yn gweithio'n galed i ddod o hyd i farchnadoedd newydd a hefyd, ar gyfer gweithlu'r dyfodol, ddydd Llun byddwn yn cyhoeddi adroddiad yr Athro Phil Brown ar ddyfodol awtomeiddio a digido, a byddwn yn edrych ar sut y gallwn sicrhau bod economi Cymru yn y sefyllfa orau i fanteisio ar ddiwydiannau newydd wrth iddynt ddod i'r amlwg.

Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn hynod siomedig wrth gwrs o glywed bod rhagor o swyddi wedi'u colli eto yn ne Cymru, ac yn amlwg rwy'n cydymdeimlo â'r teuluoedd yr effeithiwyd arnynt. Rydym yn ymwybodol wrth gwrs fod nifer o fusnesau'n cael anawsterau ar hyd coridor yr M4—crybwyllwyd rhai o'r busnesau yng nghwestiwn Delyth Jewell wrth iddi amlinellu rhai o'r busnesau yr effeithiwyd arnynt. Tybed i ba raddau y tybiwch chi fod arafwch Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r tagfeydd a'r problemau trafnidiaeth ar hyd yr M4 wedi cyfrannu at benderfyniad Tata. A pha gamau a gymerwch, Ddirprwy Weinidog, i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â'r problemau cysylltedd ehangach y buaswn yn dweud eu bod yn tagu busnesau mewn rhanbarth allweddol hynod o bwysig yng Nghymru?

Wel, byddai gennyf ddiddordeb mewn unrhyw dystiolaeth sydd gan Russell George fod y penderfyniadau a nododd wedi cael unrhyw effaith o gwbl. Rwy'n credu ei fod yn taflu llwch i'n llygaid yma, yn ceisio taflu'r bai am fethiant ei Lywodraeth ei hun yn San Steffan i ymyrryd a helpu'r diwydiant dur, gan greu ansicrwydd mawr yn ein hamgylchedd masnachu drwy hyrwyddo'n agored y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb, rhywbeth a fyddai'n cynyddu tariffau 25 y cant, a'r ffaith fod llawer yn ei blaid, gan gynnwys Jacob Rees-Mogg, yn siarad yn optimistaidd am Sefydliad Masnach y Byd, y gŵyr pawb ohonom y byddai'n gorlifo'r farchnad â dur o Tsieina. Felly, yn hytrach na cheisio meddwl am ffyrdd o feio Llywodraeth Cymru am hyn—nid wyf yn credu y bydd unrhyw un o'r gweithwyr yn cael unrhyw gysur o'r sgwrs hon—mae angen i ni ganolbwyntio ar sut y gallwn eu cefnogi. [Torri ar draws.] Mae'n dweud o'i sedd mai gofyn cwestiwn yn unig a wnaeth; mae'n gwybod yn iawn beth y mae'n ei wneud. Nid oes unrhyw dystiolaeth i ddangos bod gan unrhyw un o'r penderfyniadau a nododd ddim oll i'w wneud â hyn o gwbl. Yn wir, nid yw Tata wedi sôn amdanynt wrthym; nid yw Tata wedi gofyn am unrhyw gymorth gennym. Mewn cyferbyniad, maent wedi gofyn am gymorth gan Lywodraeth y DU ar gyfer cytundeb sector dur ac nid ydynt wedi cael unrhyw beth yn ôl.

Ni ofynnwyd cwestiwn amserol 340.

Diolch yn fawr iawn.