Rwy'n falch o gael cyfrannu at y ddadl hon. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, am resymau cywir iawn, mae newid hinsawdd wedi dod i ddominyddu ein hagenda wleidyddol. Ond i lawer o bobl, oherwydd nad ydynt yn gweld effaith uniongyrchol yn yr hyn y maent yn ei wneud, ni chânt eu darbwyllo i wneud rhai o'r dewisiadau a fyddai o fudd mawr i ni yn hirdymor. Ond o ran ansawdd aer, mae'n faes sy'n cael effaith ar unwaith, ac mae gwella ansawdd aer yn cynnig mantais uniongyrchol. Rwy'n credu mai dyna sydd angen i ni ei bwysleisio y prynhawn yma.

Rwyf wedi cefnogi hyn yn gyson. Dyma oedd un o'r areithiau cyntaf imi eu gwneud yn y pumed Cynulliad hwn, pan heriais y Llywodraeth ynglŷn â pham nad oedd ganddynt adran ar ansawdd aer yn eu rhaglen lywodraethu. Yn ffodus, fe wnaethant unioni hynny'n gyflym iawn, ac rwy'n credu ein bod wedi datblygu'n sylweddol. Roedd yn rhan ganolog o'r strategaeth a lansiwyd gennym y llynedd ar ddinasoedd byw, ac rwy'n falch iawn o weld y camau arloesol a gyflwynir ac awgrymiadau yn y maes polisi hwn, ac yn wir rwy'n cynnwys gwelliant Plaid yn y categori hwnnw.

Drwy gyd-ddigwyddiad, Ddirprwy Lywydd, ceir erthygl ragorol yn y Financial Times heddiw sy'n crynhoi rhywfaint o'r gwaith ymchwil diweddar sy'n dangos effeithiau tymor byr aer gwael, ac nid wyf yn credu bod neb wedi canolbwyntio ar hynny y prynhawn yma mewn gwirionedd, felly efallai y caf amlinellu rhai o'r astudiaethau diweddaraf. Yn y bôn, mae'n dangos yr effeithiau tymor byr ar ddatblygiad plant, ar gynhyrchiant, ar effeithiolrwydd gwybyddol—mae'r holl bethau hyn yn cael eu gweld fel rhai ag iddynt effeithiau tymor byr mawr, yn ogystal â rhai hirdymor. Darganfu ymchwil a wnaed yn Israel fod cynnydd cymedrol mewn deunydd gronynnol ar ddiwrnod arholiad ysgol uwchradd myfyrwyr Israelaidd yn gysylltiedig â gostyngiad sylweddol yng nghanlyniadau arholiadau'r myfyrwyr hynny. Pan fyddwch yn meddwl amdano o ddifrif, gallai un diwrnod arwyddocaol o lygredd aer gael effaith ddramatig ar eich addysg a'ch rhagolygon ar gyfer y dyfodol—mae hynny'n syfrdanol.

Edrychodd gwaith ymchwil arall ar staff canolfannau galwadau a weithiai i'r un cwmni ond mewn gwahanol ddinasoedd yn Tsieina. Ar ddiwrnodau llygredig, gostyngai'r cynhyrchiant rhwng 5 a 6 y cant. Mae ansawdd aer gwael hefyd yn achosi perfformiad gwannach—ac nid wyf yn dychmygu hyn—ymhlith pêl-droedwyr proffesiynol yn yr Almaen. Ar ddiwrnod gêm, os ydych wedi dod i gysylltiad ag aer o ansawdd gwael, maent wedi gallu mesur ei fod yn cael effaith ar eich gallu corfforol a meddyliol. Dengys astudiaeth arall fod byw mewn rhan o'r Unol Daleithiau sydd â chyfradd uchel o lygredd carbon monocsid yn gwneud mwy o niwed i faban yn y groth na phe bai'r fam yn ysmygu 10 sigarét y dydd, a dengys astudiaeth arall fod bron i 3,000 o blant yn Barcelona a ddaeth i gysylltiad â mwy na'r cyfartaledd o lygredd aer yn dioddef yn sgil datblygiad gwybyddol arafach. Mae'r rhain yn ganfyddiadau arwyddocaol iawn sy'n peri pryder, ac mae angen inni roi ystyriaeth ddifrifol iawn iddynt.

Hoffwn edrych hefyd ar faes hollol wahanol i orffen, sef ansawdd llygredd aer dan do. Mae astudiaethau wedi dangos y gall fod dros dair gwaith yn waeth na llygredd awyr agored, ac mae ymgyrchwyr yn y DU wedi galw'r effaith hon ar ein cartrefi yn 'flychau gwenwynig' oherwydd nifer y gronynnau llygredd aer sy'n gallu cael eu dal y tu mewn i'n cartrefi. Mae ymchwil wedi dweud bod hyn yn deillio o ganlyniad i gyfuniad o weithgareddau dan do, fel coginio neu losgi coed, ynghyd â llygredd awyr agored o drafnidiaeth, sy'n dod i mewn, gan greu crynhoad o lygredd y tu mewn i'r cartref, ac mae'r crynoadau hyn o lygredd yn cymryd llawer mwy o amser i wasgaru na llygredd awyr agored. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cofio, o ran ansawdd cynllunio tai a'n polisi presennol, o ran sut yr awn ati i adnewyddu a gwella effeithlonrwydd ynni ac yn y blaen, fod yna effaith real ar ansawdd aer, ac y gall y llygryddion sy'n cronni yn y cartref droi ein mannau mwyaf gwerthfawr yn fannau sy'n peri niwed sylweddol.

Felly, rwy'n credu bod gwir angen inni gael strategaeth gynhwysfawr yn awr ar gyfer ansawdd aer. Mae'n cyd-fynd â newid yn yr hinsawdd, ond mae hefyd yn cyd-fynd â llawer o faterion iechyd y cyhoedd, cynhyrchiant, effeithlonrwydd yr economi a chanlyniadau addysgol. Ond rwy'n falch iawn ynglŷn â chywair y ddadl y prynhawn yma. Rwy'n credu o ddifrif fod hyn y tu hwnt i wleidyddiaeth bleidiol, a'r hyn yr hoffem ei gael gan bawb a chan y Llywodraeth yw mwy o uchelgais, a byddwn yn eich annog pan fyddwch yn gosod targedau mwy uchelgeisiol, ac rwy'n credu o ddifrif hefyd mai dyna y mae pobl Cymru ei eisiau.