Part of the debate – Senedd Cymru am 3:46 pm ar 5 Tachwedd 2019.
Prif Weinidog, fel yr ydym ni wedi clywed, mae angen gwella'r system cyfiawnder troseddol yng Nghymru a Lloegr yn fawr. Mae yna gorff o dystiolaeth sy'n sefydlu hynny, ac rwy'n credu bod yr adroddiad awdurdodol hwn yn ychwanegu'n sylweddol ato. Gwyddom y caiff llawer gormod o bobl eu hanfon i'r carchar, fel y gwnaethoch chi grybwyll yn eich datganiad agoriadol, o'u cymharu â'n cymdogion yng ngorllewin Ewrop, er enghraifft, ac mae hynny'n creu gorlenwi, sy'n gwneud adsefydlu'n anodd iawn, yn wir.
Gwyddom fod gan lawer o'r bobl yno broblemau iechyd meddwl, problemau alcohol a chyffuriau, na chânt sylw priodol neu ddigonol. Ac rydym yn gwybod bod llawer o orgyffwrdd rhwng y gwasanaethau y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw o ran y problemau hynny a'r agweddau ar gyfiawnder troseddol nad ydynt wedi'u datganoli. Rydym yn gwybod bod angen i'r cyfan fod yn gydgysylltiedig yn llawer mwy effeithiol, a byddai datganoli yn gwneud y cydgysylltu hwnnw gymaint yn haws. Byddai hefyd yn galluogi, wrth gwrs, gwaith craffu cydgysylltiedig gan y Cynulliad a chyrff allanol.
Felly, credaf fod yr hyn sydd gennym ni ar hyn o bryd yn methu'n foesol ac yn methu'n fawr iawn mewn termau ymarferol. Yr hyn sydd gennym ni o ganlyniad yw mwy o ddioddefwyr troseddau yng Nghymru, yn ein cymunedau, felly mae ein cymunedau yn gyffredinol yn dioddef o fwy o droseddu nag a fyddai'n digwydd fel arall. Ac, wrth gwrs, mae teuluoedd troseddwyr yn dioddef, yn ogystal â'r troseddwyr eu hunain. Mae'n ddarlun llwm iawn, ac mae'n rhaid imi ddweud, digalon, sydd wedi parhau'n rhy hir o lawer.
Felly, rwy'n credu mewn difrif calon fod yr adroddiad hwn bellach, yr adroddiad awdurdodol hwn, yn gyfle i wneud cynnydd ar y materion hyn gyda datganoli tymor canolig a thymor hwy, ond hefyd gyda'r camau tymor byrrach y tynnwyd sylw atynt. Ac rwy'n gobeithio'n fawr iawn, Prif Weinidog, y bydd Llywodraeth Cymru, maes o law, yn gallu amlinellu ei hymateb yn y termau hynny—y mesurau tymor byr y gellir eu cymryd yn ogystal â'r gwelliannau tymor canolig a thymor hwy o ran datganoli. A byddwn yn gobeithio, ac rwy'n gwybod y byddai llawer yma heddiw yn gobeithio, y bydd Llywodraeth Cymru yn gallu amlinellu hynny cyn gynted â phosib yn y modd mwyaf ymarferol.