Part of the debate – Senedd Cymru am 3:50 pm ar 5 Tachwedd 2019.
Diolch, Llywydd. Mae'r adroddiad yn cyfeirio at nifer o faterion. Clywsom gyfeiriad at gamddefnyddio sylweddau, digartrefedd, efallai addysg ac iechyd hefyd, sy'n ymwneud â gwasanaethau datganoledig. Rydych chi hefyd wedi cyfeirio at nifer o faterion sydd heb eu datganoli, megis gwasanaethau prawf, ond rydym yn gwybod eu bod yn cael eu hailintegreiddio gyda'r system carchardai, ac mae cynigion Llywodraeth y DU yn cydnabod y ffactor datganoli wrth gynllunio systemau newydd. Gwyddom eisoes fod Llywodraeth y DU wedi cytuno â Llywodraeth Cymru nad oes arnom ni angen rhagor o garchardai i fenywod, mae arnom ni angen canolfannau cymunedol. Wrth gwrs, rydym ni i gyd yn cefnogi o leiaf un o'r rheini yng Nghymru. Rydym ni eisoes yn gwybod bod Llywodraeth y DU yn symud tuag at isafswm dedfrydau hirach, gan gydnabod bod dedfrydau byr yn niweidio adsefydlu ac yn aml yn gwneud pobl yn droseddwyr a fyddai fel arall yn gallu dod o hyd i ffordd fwy annibynnol a hapus o fyw.
Fy mhryder, felly, yw bod yr adroddiad fel pe bai'n canolbwyntio i raddau helaeth, neu i raddau sylweddol, ar bolisïau Llywodraethau yma ac acw, sy'n mynd a dod—mae llywodraethau'n dod i ben—mae polisïau'n mynd a dod, yn hytrach na chanolbwyntio, unwaith ac am byth, yn barhaol, ar ba un a fyddai'r egwyddor gyfansoddiadol o ddatganoli cyfiawnder troseddol yn creu system decach, fwy cyfiawn i bawb, er gwaetha'r ffaith y bydd Llywodraethau a pholisïau'n newid dros amser. Mae'n agwedd wahanol a mwy gwleidyddol. Tybed a fyddech chi felly'n gwneud sylwadau ynghylch yr angen i ganolbwyntio ar y mater cyfansoddiadol hwnnw yn barhaol, yn hytrach nag ein barn nawr ac yn y dyfodol am bolisïau'r Llywodraeth neu bleidiau'r Llywodraeth.
Efallai mai'r broblem amlwg sydd wedi’i hanwybyddu, unwaith eto, i mi yw natur drawsffiniol troseddu a chyfiawnder yng Nghymru. Felly y bu hi erioed. Nid yw'n ddim byd newydd—nid yw'n fygythiad i genedligrwydd, da na drwg, mae'n wir bod y rhan fwyaf o droseddau yng Nghymru yn symud rhwng y gorllewin a'r dwyrain a bod mesur troseddu, ynghyd â chymorth ac ymyrryd, wastad wedi cael eu datblygu ar y sail honno. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r ffaith na allaf ond canfod un cyfeiriad yn yr adroddiad at unrhyw droseddu trawsffiniol, yng nghyd-destun llinellau cyffuriau, ar hyd coridor yr M4 a Gogledd Cymru? A'r ateb y mae'n ei gynnig yw cydweithio rhwng y pedwar heddlu yng Nghymru mewn cydweithrediad ag asiantaethau eraill, ond does dim cyfeiriad at bartneriaid yn gyffredinol. Felly, sut, eto, ydych chi'n ymateb i'r realiti bod Heddlu Gogledd Cymru yn dweud y buont yn cydweithio mwy gyda lluoedd Glannau Mersi a swydd Gaer ynghylch arfau, cudd-wybodaeth, gwarchodaeth, eiddo, gwaith fforensig, a'u bod hyd yn oed yn rhannu eu huned troseddau cyfundrefnol rhanbarthol gyda lluoedd cyfagos, sydd wedi'i leoli yn Warrington? Felly, sut mae cysoni'r realiti hwnnw, nad oes ganddo ddim i'w wneud â chenedligrwydd na hunaniaeth genedlaethol, dim ond demograffeg, daearyddiaeth a hanes, fod gennym ni'r symud hwnnw rhwng y dwyrain a'r gorllewin?
Ac mae fy nghwestiwn olaf yn ymateb i rywbeth y soniasoch amdano'n gynharach ynglŷn â system yr Unol Daleithiau, ac, os yw'n gweithio yno'n effeithiol, pam na allai weithio yma. Wrth gwrs, mae gan yr Unol Daleithiau rwydwaith integredig o systemau cyfiawnder troseddol ar lefel ffederal a gwladwriaethol. Mae'r Llywodraeth ffederal yn Washington a'r llywodraethau gwladwriaethau unigol yn goruchwylio gwahanol agweddau ar gyfiawnder troseddol ac, yn y cyd-destun hwnnw, os ydym i esblygu i fod yn system fwy effeithiol sy'n cydnabod natur fwy ffederal y DU, a'r ffederaleiddio parhaus, onid oes angen inni hefyd edrych ar system mwy rhwydweithiedig, gan gydnabod bod angen ymyrryd ar sawl haen, yn hytrach na dim ond ceisio tynnu llinellau rhwng systemau yn ôl lle mae'r ffiniau cenedlaethol?