Part of the debate – Senedd Cymru am 5:02 pm ar 12 Tachwedd 2019.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Os ydw i eisiau gwirio fy malans yn y banc, gwrando ar gerddoriaeth, gwylio ffilm neu, yn wir, droi fy ngwres ymlaen, rwy'n reddfol yn estyn am fy ffôn clyfar, a gallaf wneud hynny oherwydd fy mod yn gallu dibynnu ar signal band eang cyflym. Mae mynediad at fand eang dibynadwy a chyflym yn fwyfwy angenrheidiol, ond nid ni sy'n gyfrifol am ei ddarparu; Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol. Ond heb ymyrraeth uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, ni fyddai gan dros 50 y cant o bobl yng Nghymru fynediad at fand eang ffeibr cyflym.
Nid yw telathrebu wedi'i ddatganoli, ond yn union fel yr ydym ni wedi gorfod ei wneud gyda buddsoddiad yn y rheilffyrdd, mae Llywodraeth Cymru wedi dargyfeirio arian o adeiladu ysgolion ac ysbytai oherwydd na wnaeth y Llywodraeth a ddylai fod wedi gweithredu, wneud hynny. Gan ddefnyddio arian yr UE a'n harian ein hunain, gwnaethom gamu i'r adwy, ac ar ugeinfed pen-blwydd creu Llywodraeth ddatganoledig, gallwn ddweud yn hyderus na fyddai gan 730,000 o safleoedd ledled Cymru fynediad at fand eang cyflym heb ddatganoli. Ac rydym ni'n parhau i gyflawni mwy. Rydym ni ar y trywydd iawn i ddarparu cysylltedd ffeibr llawn i 26,000 o safleoedd eraill erbyn 2021, ac rydym ni'n siarad ag Openreach am gynyddu'r nifer hwnnw. Ond fel y mae fy mewnflwch Gweinidogol yn dangos, mae pobl a chymunedau o hyd nad ydyn nhw wedi'u cysylltu eto.
Nawr, mae Prif Weinidog y DU wedi dweud o'r diwedd y bydd band eang gigabit ym mhob cartref erbyn diwedd 2025. Dydym ni ddim yn gwybod eto sut y caiff hyn ei gyflawni nac, yn wir, sut y caiff ei ariannu. A hyd yn oed os bydd yn digwydd, ni fydd y cynllun yn dechrau am bedair blynedd arall, ac ni fydd yn gyflawn am 14 mlynedd arall, ddwy flynedd ar ôl i arbenigwyr ragweld y gwelwn ni geir di-yrrwr ar ein ffyrdd—ceir na fyddant yn symud heb gysylltedd digidol. Serch hynny, Llywydd, rydym ni'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth y DU nawr yn bwriadu gweithredu, ac rydym ni'n barod i gydweithio â hi i wneud yn siŵr, os bydd yn bwrw ymlaen â hyn, bod dealltwriaeth o anghenion cymunedau Cymru ac y gweithredir arnyn nhw.
Mae'n hanfodol ein bod yn cyrraedd pob cymuned, a gwyddom o'n rhaglen band eang cyflym iawn ein hunain fod costau cyrraedd cymunedau gwledig yn uwch a'r enillion masnachol yn is. Ac rydym yn pryderu, os cânt lonydd, y bydd cwmnïau masnachol yn canolbwyntio'n gyntaf ar roi hwb i gyflymder cwsmeriaid mewn ardaloedd trefol sydd eisoes â band eang da. Yn yr un modd ag yn y genhedlaeth flaenorol o ddatblygiadau technolegol, roedd yn rhaid cael buddsoddiad ychwanegol a mwy o wybodaeth am beirianneg i gael darllediadau teledu da i Gymru gyfan, ac mae hynny'n wir eto gyda band eang a ffonau symudol. Ni fydd cwmnïau preifat byth yn gwneud hyn oherwydd nid yw'n broffidiol, felly mae'n rhaid i Lywodraeth y DU gymryd camau beiddgar i sicrhau fod pawb wedi eu cysylltu ac yn gallu cymryd rhan yn y pedwerydd chwyldro diwydiannol.
Felly, byddwn yn ceisio cael sicrwydd bod swm y cyllid gan Lywodraeth y DU yn ddigon i gyrraedd pob rhan o Gymru. Ac ar sail yr hyn y maen nhw wedi'i ddweud, ni fyddir yn dechrau gweithredu nes 2023 ar y cynharaf, felly, er nad yw hwn yn faes a ddatganolwyd, byddwn yn parhau i weithredu i sicrhau bod pobl Cymru wedi eu cysylltu â'r seilwaith hanfodol hwn, a byddwn yn canolbwyntio ein hymdrechion ar le nad yw'r sector preifat a Llywodraeth y DU yn gweithredu. Felly, gan ddatblygu'r gwaith yr ydym wedi bod yn ei wneud, gallaf gyhoeddi heddiw y byddwn yn creu cronfa newydd o £10 miliwn i helpu'r 5 y cant olaf o bobl sy'n dal ar-lein. Ac oherwydd y ffordd arloesol yr ydym ni wedi negodi ein contract gyda BT—a rhaid imi dalu teyrnged i'm rhagflaenydd, Julie James, a'n tîm ymroddedig o swyddogion—rydym yn cael cyfran o enillion contract Cyflymu Cymru, yr oeddem wastad wedi bwriadu ei ddefnyddio i ddarparu band eang pellach ledled Cymru.
Nawr, nid ar gyfer ardaloedd gwledig yn unig y mae'r gronfa hon, ond bydd yn agored i unrhyw gymuned yng Nghymru lle nad yw ein cynllun Cyflymu Cymru wedi cyrraedd eto. Rwyf eisiau gweithio gydag awdurdodau lleol a phartneriaid eraill i gynllunio'r gronfa mewn ffordd a fydd yn eu helpu i ymateb i anghenion y cymunedau er mwyn sicrhau eu bod wedi eu cysylltu. Nawr, mae rhai cynghorau eisoes yn cymryd y camau cyntaf i helpu pobl i gael grantiau, ac rwyf eisiau gweld sut y gallwn ni gynyddu hynny i lefel ranbarthol. Mae cynrychiolwyr awdurdodau lleol a'm swyddogion eisoes wedi dod at ei gilydd i ffurfio tasglu seilwaith gwledig digidol i argymell camau ymarferol y gellir eu cymryd yn y tymor byr i fynd i'r afael â heriau penodol yng nghefn gwlad Cymru. Rydym ni hefyd yn gweithio gydag awdurdodau lleol i ddenu cyllid drwy gynlluniau rhwydwaith ffeibr llawn lleol a chysylltedd gigabit gwledig Llywodraeth y DU i uwchraddio cysylltiadau copr i adeiladau'r sector cyhoeddus. Bydd hyn yn helpu i fynd â ffeibr llawn i galon cymunedau lleol, a bydd y cydweithio hwn hefyd yn datblygu'r berthynas ac yn gosod y sylfeini ar gyfer y prosiect newydd.
Rwyf hefyd, Dirprwy Lywydd, eisiau gweld sut y gallwn ni annog grwpiau cymunedol a mentrau cymdeithasol fel y rhai yn Llanfihangel-y-fedw, i'r gorllewin o Gasnewydd, lle mae pobl leol wedi dod ynghyd i osod eu ffeibr eu hunain, ac i harneisio arloesedd technolegol fel y prosiect yr ymwelais ag ef yn Sir Fynwy lle mae cymunedau wedi'u cysylltu â band eang drwy ddefnyddio signalau teledu a mastiau presennol wrth iddyn nhw aros i gysylltiadau ffeibr llawn gael eu gwneud yn bosibl yn y tymor hwy. I grynhoi, rwyf eisiau ei gwneud hi'n haws i gysylltu pobl nad yw ein buddsoddiad sylweddol wedi eu cyrraedd eto, ac rwyf eisiau—[torri ar draws.] Wrth gwrs.