Part of the debate – Senedd Cymru am 3:23 pm ar 19 Tachwedd 2019.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad? A gaf i, mewn gwirionedd, groesawu'r datganiad a chroesawu'r sefyllfa gyffredinol yr ydym ni'n symud tuag ati? A gaf i hefyd ddiolch i'r Gweinidog am drefnu'r cyfarfod briffio gan swyddogion yn gynharach heddiw? Roedd hwnnw'n werthfawr iawn.
Yn amlwg, mae'n Fil helaeth iawn, ac ni af ati i nodi rhestr faith o ddyfyniadau a phwyntiau trafod, ond roeddwn i'n mynd i ganolbwyntio ar y systemau pleidleisio, yn benodol y bleidlais sengl drosglwyddadwy o gymharu â'r cyntaf i'r felin. Ac, yn amlwg, rwy'n nodi'r cynnig, rydym ni wedi ei drafod o'r blaen, ynglŷn â pheidio â chael arweiniad strategol o'r fan hon i ddweud, 'Gwrandewch, bobl, rydym ni'n mynd i gael pleidlais sengl drosglwyddadwy ym mhob etholiad lleol, yn union fel yn yr Alban.' Rydych chi wedi datganoli'r penderfyniadau i'n hawdurdodau lleol, a fydd o bosib yn gwneud—o blith y 22 awdurdod lleol, yn amlwg, bydd rai ohonyn nhw eisiau'r bleidlais sengl drosglwyddadwy, eraill y cyntaf i'r felin, gydag awdurdodau drws nesaf i'w gilydd â systemau pleidleisio hollol wahanol yn hynny o beth. Nawr, rwy'n credu ei bod hi'n bosib y bydd rhyw elfen o ddryswch yn y fan yna, a byddai'n well gennyf pe bai arweiniad strategol o'r fan hon i ddweud, 'Gwrandewch, bobl, dyma yr ydym ni'n ei ddewis, y bleidlais sengl drosglwyddadwy fydd hi, a bydd pawb yn cael y bleidlais sengl drosglwyddadwy.
Rwyf wedi cefnogi ers tro byd, fel y mae fy mhlaid, gynrychiolaeth gyfrannol, yn amlwg, oherwydd, o leiaf wedyn, bydd pob pleidlais yn cyfrif, a, gobeithio, bydd yn mynd i'r afael â'r nifer isel o bleidleiswyr a sefyllfaoedd o ddifetha pleidleisiau. Yn y bôn ni fu hi'n ddiwedd byd yn Yr Alban sydd â'r bleidlais sengl drosglwyddadwy mewn llywodraeth leol ers rhai blynyddoedd bellach. Yn benodol, rwyf bob amser wedi credu bod y cyfuniad o wardiau y cyntaf i'r felin ac adrannau aml-aelod ar lefel awdurdod lleol yn arbennig o annemocrataidd. Rydych chi a minnau'n adnabod ward Y Cocyd yn benodol yn Abertawe, lle bûm yn gynghorydd sir fy hun o'r blaen; mae 12,500 o etholwyr yn Y Cocyd yn Abertawe, ac mae pedwar cynghorydd sir. Yna, yn amlwg, mae'r holl etholwr yn teimlo bod ganddynt bedair pleidlais ac maen nhw i gyd yn mynd i bleidleisio yr un ffordd, felly mae angen grŵp o bedwar ymgeisydd arnoch chi. Gallaf weld yn amlwg y bu Mike mewn ward aml-aelod arall yn Abertawe, ond gallwn gymharu profiadau os hoffem wneud hynny. Ond, beth bynnag, hyd yn oed, os caf fentro dweud, pan oedd y pedwar cynghorydd ward hynny yn Y Cocyd yn rhai Plaid Cymru 15 mlynedd yn ôl, dim ond tua 60 y cant o'r bleidlais a gawsom ni. Ni chawsom gant y cant o'r bleidlais, felly hyd yn oed yn yr oes aur honno pan drodd Y Cocyd at y Blaid, nid oeddem ni'n haeddu hynny. Dylid bod wedi cael dau o'r Blaid, un Llafur, un Democrat Rhyddfrydol, i fod yn deg. Gwelaf bellach fod pedwar cynghorydd Llafur yn y ward honno ar ganran debyg o'r bleidlais, felly mae'r un ddadl yn dal yn berthnasol o ran chwarae teg: ni phleidleisiodd trigolion Y Cocyd erioed gant y cant dros ba bynnag blaid sydd â'r pedwar cynghorydd sir.
Ond byddai pleidlais sengl drosglwyddadwy, welwch chi, yn ateb y pos hwnnw, oni fyddai? Hynny yw, os oes rhaid inni gael wardiau aml-aelod, beth am gael y bleidlais sengl drosglwyddadwy, felly?