2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am berfformiad Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru? OAQ54798

Llywydd, mae Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru wedi gwneud cynnydd da yn ei flwyddyn gyntaf. Cyhoeddwyd ei adroddiad blynyddol cyntaf, fel y bwriadwyd, ar 27 Tachwedd.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Fel y dywedwch, ar 27 Tachwedd, cyflwynodd y comisiwn ei adroddiad blynyddol cyntaf. Ni wahoddwyd unrhyw un o Aelodau'r Cynulliad, a dywedwyd wrthyf na chafodd hyd yn oed Cadeirydd Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, Russell George, ei hysbysu am y cyflwyniad. Mae'n ymddangos yn hynod o siomedig mai'r cwbl yr oedd yr adroddiad yn ei wneud, ar ôl eistedd am 12 mis, oedd amlinellu cyfres o feysydd y bydd cynllun gwaith y dyfodol yn canolbwyntio arnynt. Fodd bynnag, mae cipolwg yn unig ar yr adroddiad hwn yn dweud wrthym ni bod yr holl agweddau hyn eisoes wedi eu nodi a'u trafod yn helaeth ym mhwyllgorau'r Cynulliad, ac yn yr ymchwiliad cyhoeddus i ffordd liniaru'r M4. Mae'n ymddangos mai'r cwbl yw hwn yw ymarfer torri a gludo, wedi'i amgylchynu gan y rhagymadrodd arferol. Felly, Prif Weinidog, os yw hi wedi cymryd 12 mis i'r comisiwn, gyda 12 aelod, lunio'r cwestiynau, pa mor hir y bydd hi'n ei gymryd i feddwl am yr atebion? O ystyried bod y broses hon yn gost sylweddol i'r trethdalwr unwaith eto, a yw'r Prif Weinidog yn wirioneddol fodlon â'r cynnydd a wnaed hyd yn hyn?

Llywydd, rwy'n clywed o gwmpas y Siambr fod Aelodau Cynulliad eraill â gwahanol safbwynt o ran pa un a roddwyd gwahoddiadau iddyn nhw fod yn rhan o gyhoeddi'r adroddiad blynyddol. Nid wyf i'n cytuno ag asesiad yr Aelod ohono. Mae'n bwysig bod y Comisiwn wedi darparu asesiad sylfaenol ar sail tystiolaeth yn ei adroddiad blynyddol cyntaf. Dyna a ofynnwyd iddo ei wneud. Mae'n nodi tair thema allweddol datgarboneiddio, cysylltedd, a chydnerthedd. Mae'n nodi 10 mater allweddol penodol y mae'n dweud y bydd yn rhoi sylw iddyn nhw, ac yn gofyn am sylwadau gan bwyllgorau Cynulliad ac eraill ynghylch y ffordd orau o'u datrys. Mae'n nodi tri maes y mae'n bwriadu canolbwyntio arnyn nhw yn ystod y flwyddyn i ddod: cyfathrebu digidol, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig dwysedd isel; ynni adnewyddadwy a chysylltiadau â'r grid trydan; a thrafnidiaeth, lle mae'n awyddus i archwilio materion yn ymwneud â chapasiti, tagfeydd a datgarboneiddio.

Rwy'n credu bod yr adroddiad blynyddol yn gychwyn cadarn i waith y comisiwn, a'r hyn y bydd yn ei wneud yw ymateb i adroddiad y pwyllgor perthnasol, gan gytuno y dylai'r adroddiad cyntaf ar gyflwr y genedl fod ym mis Tachwedd 2021, ac y bydd yn adrodd, fel yr argymhellodd y Pwyllgor, bob tair blynedd wedi hynny. Mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo i adolygu'r comisiwn erbyn mis Mai 2021, ei gwmpas a'i gylch gwaith. A chredaf fod hynny i gyd yn dangos bod rhaglen waith weithredol y mae'r comisiwn wedi dechrau cael gafael gwirioneddol arni, a bod cynllun ar waith iddo barhau i gyflawni'r gwaith hwnnw dros y blynyddoedd i ddod.

Dylwn gadarnhau fy mod i yn y digwyddiad yr wythnos diwethaf. Ond yr hyn y gwnaf i ei ddweud, er fy mod i yno, oedd bod yr hyn a ddywedwyd yn yr adroddiad blynyddol cyntaf hwnnw wedi creu argraff llai na syfrdanol arnaf. Mae wedi cymryd blwyddyn i'r comisiwn ddarganfod mai'r hyn y mae angen iddyn nhw ganolbwyntio arno yw ynni, cysylltedd digidol, band eang a thrafnidiaeth. Wel, gallai unrhyw un ohonom ni yn y Siambr hon fod wedi dweud yn union hynny wrth y comisiwn. Yr unig beth y gwnes i ei ddysgu yr wythnos diwethaf yw nad yw'r comisiwn, a sefydlwyd i edrych ar y tymor hir, yn mynd i gymryd unrhyw dystiolaeth am y dull hirdymor ar hyn o bryd. Felly, mae'n rhaid i mi ddweud bod gwaith y comisiwn hyd yn hyn wedi gwneud argraff llai na syfrdanol arnaf, ac nid wyf i'n credu bod y gallu gan y comisiwn ar hyn o bryd i ymateb i'r her sydd ganddo o'i flaen.

A gaf i ofyn, Prif Weinidog, a ydych chi'n credu bod diffyg uchelgais a sylwedd yn y dull presennol? Beth ydych chi'n mynd i'w wneud o ran newid y dull sy'n cael ei ddilyn hyd yma, gyda diffyg uchelgais a sylwedd yn digwydd? Faint o staff y mae'r comisiwn yn eu penodi ar hyn o bryd? A faint o staff fydd yn cael eu penodi yn y dyfodol, oherwydd rwy'n credu bod angen darparu adnoddau priodol ar ei gyfer? Rydych chi'n penodi cadeirydd hirdymor, yr wyf i'n credu sydd i'w groesawu, a pha rinweddau fyddech chi'n disgwyl eu gweld yn y person penodedig hirdymor hwnnw?

Wel, diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwy'n falch ei fod wedi gallu bod yn bresennol yn lansiad yr adroddiad. Nid wyf i'n derbyn yr hyn y mae'n ei ddweud. Y tro diwethaf i mi ateb cwestiynau ar lawr y Cynulliad hwn am waith y comisiwn, gofynnwyd i mi o bob rhan o'r Siambr a oeddwn i'n mynd i fod yn ystyried materion yn ymwneud â dŵr, yn ymwneud â gwastraff, yn ymwneud â rheoli perygl llifogydd, yn ymwneud â thai, ac mae'r comisiwn, yn gwbl briodol, wedi gorfod gwneud dewisiadau yn ei flwyddyn gyntaf ynghylch y materion y dylai ganolbwyntio arnyn nhw, ac roedd hwnnw'n ymarfer dethol priodol fel y gellid nodi ei feysydd blaenoriaeth yn ystod y 12 mis nesaf.

Yn wir, ceir ymarfer sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd ar gyfer y broses penodi cyhoeddus ar gyfer cadeirydd hirdymor y comisiwn seilwaith. Rwy'n falch, Llywydd, yn y trafodaethau yr wyf i wedi eu cael gyda'ch swyddfa bod y swydd honno ar y rhestr o benodiadau cyhoeddus arwyddocaol a fydd yn cael eu profi trwy broses graffu cyn penodi yma yn y Cynulliad, a bydd Aelodau sydd â safbwyntiau cryf ar y rhinweddau y dylai'r sawl a benodir i'r swydd hon feddu arnynt yn gallu rhoi prawf ar yr unigolyn hwnnw drwy'r broses graffu honno.