Buaswn yn sicr yn cytuno bod llesiant da, iach yn amddiffyniad gwych yn erbyn canlyniadau iechyd meddwl gwael iawn, a all arwain yn y pen draw mewn gormod o achosion, yn anffodus, at hunan-niweidio sylweddol a hyd yn oed at hunanladdiad. Felly, rwy’n cymryd y pwynt hwnnw. 

Ond mae Cymdeithas y Plant yn cydbwyso eu nodyn briffio, gan ein hatgoffa y bydd y cwricwlwm newydd yng Nghymru yn caniatáu i un o'r saith maes dysgu a phrofiad ganolbwyntio ar iechyd a llesiant. Rwy'n croesawu hyn, oherwydd yn ogystal â galluogi ein pobl ifanc i gael yr addysg orau bosibl i gael canlyniadau cynhyrchiol, rwy'n credu bod a wnelo addysg ysgol hefyd â'u gwneud yn ddinasyddion iach, ac ni ddylem fyth anghofio hynny. 

Un peth da am PISA, er gwaethaf rhai o'r anawsterau a gawsom ers 2006, yw ei fod yn gwneud inni fod o ddifrif ynglŷn â’r gymuned ysgol gyfan—ni allwch ryw fath o ddewis a dethol a dim ond canolbwyntio ar y grwpiau elitaidd a fydd yn anochel mewn unrhyw system addysg yn cyflawni rhyw lefel o ragoriaeth. Mae'n ymwneud â'r disgyblion na roddir ffocws arnynt sydd weithiau'n cael eu gadael ar ôl. Felly, mae'r mesurau hyn yn briodol, ac rwy'n falch ein bod o ddifrif yn eu cylch. 

Rwyf hefyd yn credu bod Cymdeithas y Plant yn gywir i alw am gynnwys rhai o'r ffactorau llesiant goddrychol hyn yn fframwaith arolygu Estyn. Rwy'n credu ei bod yn bwysig i pobl ifanc wneud ffrindiau a bod ganddynt gyfeillion yn yr ysgol—ac os nad oes, mae hynny'n anfon neges wael iawn—fod ganddynt deimlad cadarnhaol am yr ardal y maent yn byw ynddi ac y gallant ddylanwadu arni, ac archwilio sut y maent yn teimlo am y dyfodol. Mae hynny'n arwydd allweddol o lesiant. 

Mae'n rhaid i mi ddweud, yn y sgoriau hyn, gwelwn yng Nghymru fod 48 y cant weithiau'n teimlo'n drist, roedd 44 y cant weithiau'n teimlo'n bryderus—mae hynny'n uwch na chyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, nid o lawer iawn, ond yn uwch—ond roedd 46 y cant weithiau'n teimlo'n ddiflas, ac roedd hynny gryn dipyn yn uwch na chyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, mae arnaf ofn. 

A gaf fi droi at blant â phrofiad o ofal? Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn, wrth inni edrych ar PISA, ein bod yn cofio bod rhai o'n disgyblion yn parhau i gyflawni ymhell islaw eu potensial a bod eu profiadau bywyd yn cael effaith sylweddol ar eu gobaith o lwyddo yn ddiweddarach mewn bywyd a chael bywyd cynhyrchiol a hapus fel oedolion. Rwy'n credu bod gennym broblem wirioneddol rhwng cyfnod allweddol 2 a'r hyn y maent yn ei gyflawni yng nghyfnod allweddol 4, ac rwy'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth wedi edrych ar holl fater cyrhaeddiad addysgol y grŵp hwn. Mae'r ffordd y maent yn llithro ar ôl eu grŵp cyfoedion erbyn iddynt gyrraedd cyfnod allweddol 4 yn destun pryder gwirioneddol yn fy marn i. Nawr, wrth gwrs, mae llawer o blant yn cael eu rhoi mewn gofal yn ystod blynyddoedd y glasoed, ac yng nghyfnod allweddol 4 ceir effaith ddramatig iawn weithiau, ond yng nghyfnod allweddol 2, mae pethau weithiau'n llai diwyro ac anodd eu newid neu eu rheoli. Ond rwy'n dal i feddwl bod hynny'n destun pryder gwirioneddol i ni. 

Yn olaf, a gaf fi ddweud, ar lythrennedd, fy mod yn bryderus i nodi bod disgyblion Cymru yn llai tebygol o ddarllen llyfrau na disgyblion ar draws y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a bod gan lawer ohonynt agweddau negyddol tuag at ddarllen. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth diwylliannol, yn ogystal â'r hyn sy'n digwydd yn ein hysgolion. Mae gan bob un ohonom ein rhan i'w chwarae yma yn hyrwyddo llythrennedd a llawenydd darllen. Ac mae hynny'n rhywbeth a arferai fod gennym mor helaeth yn y gymdeithas Gymreig. Pan feddyliwch am sefydliadau'r glowyr, rwy'n credu bod ganddynt, ar gyfartaledd—mae rhywun wedi cyfrif—3,000 o gyfrolau yn eu llyfrgelloedd, ac mae'r holl fudiad llyfrgelloedd, yn amlwg, yn rhywbeth arall rydym wedi'i drafod yma. 

Ond rwyf am ddod i ben trwy ddweud ei bod yn briodol ein bod yn dewis mesurau cadarn a heriol iawn, ac y dylem gofio hynny o ran PISA. Rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn parhau ei haelodaeth o PISA ac yn bod o ddifrif ynglŷn â’r canlyniadau hyn, a'n bod yn nodi lle ceir gwelliannau a chyfaddef hynny. Ond yn amlwg, rydym am fynd yn uwch na chyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Dyna ddylai fod yn nod i ni.