A gaf fi bwysleisio'r angen am gyflymder wrth ddadlau a dod i gasgliad ar y materion hyn? Yn yr 20 mlynedd ers cyflwyno llywodraeth ddemocrataidd yng Nghymru rydym wedi cael yr hyn sy'n ymddangos i mi yn gasgliad toreithiog o gomisiynau a phwyllgorau, ac o ran archwiliadau gan rai o feddyliau mwyaf y wlad hon—meddwl mwy nag sydd gen i yn sicr. Ac os yw pawb—[Chwerthin.] Rwy'n derbyn nad yw hynny'n gosod y bar yn arbennig o uchel. Ond mae'r holl bobl sydd wedi astudio'r mater hwn wedi dod i'r un casgliad. Mae eu casgliadau wedi bod ychydig yn wahanol mewn mân faterion, ond daethant i'r un casgliad—nad oes gan y lle hwn adnoddau na chapasiti i wneud ei waith yn briodol, a chaiff ei ethol mewn ffordd nad yw'n galw am gysylltiad y bobl â'r broses wleidyddol. 

Cefais sioc ddoe, wrth siarad â'r Gymdeithas Diwygio Etholiadol, pan ddysgais fod 52 y cant o'r bobl a bleidleisiodd yn yr etholiad cyffredinol y mis diwethaf wedi pleidleisio dros ymgeiswyr a gollodd—ni chafodd rhywun y gwnaethant bleidleisio drostynt mo'u hethol. Ni wnaeth 52 y cant—mwyafrif y bobl a bleidleisiodd yn yr etholiad cyffredinol y mis diwethaf—ethol rhywun roeddent am eu gweld yn eu cynrychioli. Mae hynny'n gondemniad llwyr o system y cyntaf i'r felin. 

Ond gwyddom hefyd—gwyddom hefyd—fod y system aelod ychwanegol a weithredwn yma hefyd yn creu datgysylltiad rhwng y bobl y ceisiwn eu cynrychioli a'r lle hwn. Gwyddom nad yw pobl yn gwerthfawrogi nac yn deall y system ddwy haen gyda system y rhestr. Gwyddom fod pobl yn ei chael hi'n anodd deall weithiau pwy sy'n eu cynrychioli, yn yr un ffordd ag y mae fy nghyd-Aelod o Gaerffili wedi'i egluro y prynhawn yma. Rydym hefyd yn gwybod nad yw system y rhestr yn gweithio, a'i bod wedi torri. Gwyddom hynny o ddigwyddiadau yn y lle hwn dros y tair blynedd diwethaf. Nid yw'n darparu'r cymesuredd y ceisiai ei sicrhau. 

Felly mae'r system sydd gennym yn creu datgysylltiad, mae wedi torri, nid yw'n gweithio, ac felly mae angen newid. Y peth hawsaf yn y byd—y peth hawsaf oll—yw camu'n ôl a chreu sloganau, gwneud dadleuon hawdd a diog. Ond gadewch imi ddweud hyn wrth y rhai sy'n gwneud hynny: nid y Llywodraeth yw'r bobl a fydd o reidrwydd yn elwa o'r diwygio hwn. Y lle hwn, a ni fel seneddwyr fydd yn elwa, oherwydd byddwn yn gallu craffu ar y Llywodraeth mewn ffordd fwy trylwyr nag y gallwn ei wneud heddiw. Bydd gennym amser a lle i gynrychioli ein hetholwyr mewn ffordd fwy trylwyr. Ar hyn o bryd, buaswn yn dadlau mai'r Llywodraeth hon yma yw'r Llywodraeth sy’n ddarostyngedig i leiaf o graffu o bob gwlad yn y Deyrnas Unedig, a hi ddylai fod y Llywodraeth y creffir arni fwyaf. [Torri ar draws.] Yr wrthblaid, Darren, ddylai fod yn gwneud hynny. 

Gwnaeth Darren y ddadl ddoe na ddylai’r gwrthbleidiau wrthwynebu Llywodraethau, dadl ddewr iawn yn fy marn i i rywun sydd wedi bod yn yr wrthblaid ers 13 blynedd ei gwneud, ond yr wrthblaid fydd yn elwa’n fawr o’r diwygio, nid y Llywodraeth. A chredaf fod yn rhaid inni wneud hynny. Ac rwyf hefyd yn credu—a gwn fy mod yn profi eich amynedd eto, Lywydd—fod gennym ni, fel seneddwyr, gyfrifoldeb uwch na dim ond edrych ar fudd a mantais wleidyddol bersonol a phleidiol. Fel seneddwyr, mae gennym ddyletswydd a chyfrifoldeb i sicrhau bod y lle hwn yn gweithio’n iawn i bobl y wlad hon, ac mae hwnnw’n gyfrifoldeb rwy’n gobeithio fy mod bob amser wedi bod o ddifrif yn ei gylch tra bûm yn Aelod yma.

Credaf fod Janet Finch-Saunders yn gywir ar rai pethau. Rwy'n credu bod yna newidiadau sydd angen inni eu gwneud i'r ffordd y mae'r lle hwn yn gweithredu, nid yn unig er mwyn cynyddu'r cyfleoedd sydd gennym yma i sicrhau newid. Ond credaf, er enghraifft, y dylem newid y ffordd rydym yn cyflawni cyllideb y Llywodraeth. Dylai fod gennym broses ddeddfwriaethol i graffu mwy ar y Llywodraeth, i wneud i'r Llywodraeth weithio'n galetach i gael ei ffordd, ond ni allwn wneud hynny os nad oes gennym gapasiti i gyflawni hynny. Credaf hefyd y dylem fod yn rhoi mwy o bwysau ar y Llywodraeth i ddeddfu, mewn ffordd. Rwyf wedi ysgrifennu at y Gweinidog heddiw ynglŷn â chyfraith Lucy, a gofyn pam nad yw hynny'n cael ei gyflawni mor gyflym ag y dylai. Ond ni allwch ddadlau nad yw'r Llywodraeth yn gweithio'n ddigon caled a dadlau wedyn fod angen llai o graffu arni. Ni allwch wneud hynny. Mae hynny'n golygu’n bendant fod angen i chi wneud newidiadau i'r ffordd rydym yn gweithredu yma, ac yn enwedig pan fo gennym system unsiambr. Ond ni allwch wneud hynny os nad ydych chi, ar yr un pryd, yn dadlau dros gael y capasiti a'r strwythurau a'r adnoddau ar waith i wneud y mwyaf o'r gwaith a wnawn fel seneddwyr.