Tra bod alcemyddion eisiau troi metal cyffredin yn aur, mae gwleidyddion yn awyddus i sicrhau arian preifat i brosiectau cyhoeddus yn rhad, gan osgoi tramgwyddo gofyniad benthyca'r sector cyhoeddus a chael eu capio gan y Trysorlys. Yr ymgais ddiweddaraf yng Nghymru yw'r model buddsoddi cydfuddiannol sy'n denu cyfalaf preifat i gefnogi prosiectau sector cyhoeddus. Wrth lansio'r model buddsoddi cydfuddiannol, dywedodd y Prif Weinidog newydd, pan oedd yn Weinidog Cyllid:

'Mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn cynnwys darpariaethau gorfodol pwysig tymor hir i sicrhau manteision cymunedol, i greu prentisiaethau a lleoedd hyfforddi ar gyfer gweithwyr Cymru ac ar gyfer datblygu cynaliadwy, lle mae'r partner sector preifat yn cefnogi cyflawni Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Mae'n ymgorffori ein hymrwymiad i god cyflogaeth foesegol ac yn caniatáu i ni fanteisio i'r eithaf ar ein harferion caffael cynaliadwy. Mae'r model hefyd yn galluogi'r Llywodraeth i ddylanwadu ar y partner preifat a ddewiswyd er mwyn sicrhau bod budd y cyhoedd yn cael ei amddiffyn. Pan rydym ni'n buddsoddi mewn cynlluniau, bydd y dylanwad hwn yn cael ei arfer gan gyfarwyddwr budd y cyhoedd, ac mae hyn yn gam pwysig ymlaen o ran yr hyn sydd wedi cael ei sicrhau mewn modelau partneriaeth cyhoeddus-preifat eraill mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mae hyn yn sicrhau tryloywder cadarn o ran mynediad at wybodaeth sydd ar gael i'r bwrdd, ochr yn ochr ag amrywiaeth o faterion a gedwir yn ôl i ddiogelu arian cyhoeddus a budd y cyhoedd.'

Bydd pob un o'r uchod yn costio. Bydd y sector preifat yn cynnwys cost yr holl bethau neis hyn rydym wedi'u hychwanegu pan fyddant yn cyfrifo'r pris. Chi fydd yn talu amdano, ac rwy'n meddwl weithiau ein bod i'n gweld yn credu bod y sector preifat am roi rhywbeth i ni am ddim. Nid ydynt yn mynd i wneud hynny. Mewn gwneud elw y mae eu diddordeb—nid yw honno'n feirniadaeth arnynt, ond dyna yw eu diddordeb. Gallwch ofyn iddynt wneud unrhyw beth o gwbl ac fe'i gwnânt. Yr hyn y byddant yn ei wneud, fodd bynnag, yw gwneud i chi dalu amdano.

Yn y Cyfarfod Llawn ym mis Chwefror 2019, dywedodd y Gweinidog Cyllid presennol:

'O'r cychwyn cyntaf, ein bwriad erioed fu sicrhau bod y model buddsoddi cydfuddiannol yn hyrwyddo budd y cyhoedd yn y diffiniad ehangaf posib o'r term hwnnw. Yn hynny o beth, bydd y model yn sicrhau canlyniadau cadarnhaol, ychwanegol mewn cysylltiad â llesiant, gwerth am arian a thryloywder, ac wrth wneud hynny bydd yn osgoi llawer o'r beirniadu a fu ar ffurfiau hanesyddol o bartneriaethau cyhoeddus-preifat—mewn rhai achosion, beirniadaeth yr oedd Llywodraeth Cymru ymhlith y cyntaf i'w mynegi. Er enghraifft, fe gofiwch chi fod un llywodraeth ar ôl y llall yng Nghymru wedi beirniadu'r ffurf ar fenter cyllid preifat sydd wedi ei hanghymeradwyo bellach... O ran llesiant, bydd partneriaid preifat yr ydym ni'n contractio gyda nhw gan ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol yn gorfod helpu'r Llywodraeth i gyflawni amcanion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Bydd angen iddyn nhw gynnig manteision cymunedol eang, gyda chosbau am fethu â gwneud hynny.'

Felly, os oes cosb am fethu cyflawni, beth fyddant yn ei wneud? Byddant yn cynnwys y gosb, oherwydd mae'n anorfod. Nid elusennau ydynt; maent yn gwneud hyn er mwyn gwneud arian. Bob tro y byddwch yn cynnwys unrhyw beth tebyg i hynny, fe fyddwch yn talu pris amdano.

'Bydd angen iddyn nhw fabwysiadu'r cod ymarfer ar gyfer cyflogaeth foesegol mewn cadwyni cyflenwi. A bydd angen iddyn nhw adeiladu ein seilwaith gan ystyried cynaliadwyedd hirdymor ac effeithlonrwydd amgylcheddol... Rydym ni hefyd wedi datblygu dull sicrwydd prosiect newydd y bydd pob cynllun sy'n defnyddio'r model buddsoddi cyddfuddiannol yn ddibynnol arno—gwiriadau adeg cymeradwyo masnachol. Rydym ni wedi cynnal dau o'r gwiriadau hyn ar y gwaith o ddeuoli'r A465. Cefnogwyd y gwiriadau hyn gan arbenigwyr o Fanc Buddsoddi Ewrop ac Awdurdod Seilwaith a Phrosiectau'r DU. Rwy'n argyhoeddedig y bydd arfarniadau buddsoddi trwyadl, ynghyd â sicrwydd prosiect cadarn gan arbenigwyr diamheuol, nid yn unig yn esgor ar well dealltwriaeth o'r peryglon dan sylw wrth ddarparu prosiectau seilwaith mawr, ond hefyd yn arwain at werthfawrogiad mwy credadwy o werth am arian prosiectau o'r fath, a pha mor fforddiadwy ydyn nhw.'

Wel, os yw'r gwaith o ddeuoli'r A465 yn dangos llwyddiant y model ariannol hwn, nid wyf yn siŵr sut y byddai methiant yn edrych. Beth bynnag yw eich barn am yr A465—ac rwy'n siŵr y bydd fy nghyd-Aelod, Alun Davies, yn crybwyll hyn yn nes ymlaen—yn ariannol, ni fu'n arbennig o lwyddiannus.

'Er mwyn cynyddu gwerth am arian ein cynlluniau, rydym ni wedi penderfynu'n fwriadol i beidio â defnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol i ariannu gwasanaethau meddal, megis glanhau ac arlwyo, a oedd yn un o'r beirniadaethau mawr ar gontractau menter cyllid preifat blaenorol, ac ni chaiff ei ddefnyddio chwaith i ariannu offer cyfalaf.'

'O ran tryloywder, mae'r Llywodraeth yn bwriadu buddsoddi swm bach o gyfalaf risg ym mhob cynllun, gan sicrhau bod y sector cyhoeddus yn cael cyfran o unrhyw elw o fuddsoddiad.'

Mae elw o fuddsoddiad yn golygu cael rhywfaint o'ch arian eich hun yn ôl. Os yw'n gwneud £1 filiwn o elw, ac mai chi sydd ag 20 y cant ohono, fe gewch chi £200,000 o'r elw, ac mae'r £800,000 arall yn mynd i'r bobl sydd ynghlwm wrtho. Rydych yn prynu eich elw eich hun.

'Caiff y cyfranddaliad hwn ei reoli gan gyfarwyddwr a benodir o dan gyfarwyddyd Gweinidogion Cymru i fyrddau'r cwmnïau hynny sy'n darparu ein hasedau.'

A ddylem fod yn dawel ein meddwl os yw deuoli'r A465 yn dangos llwyddiant y model ariannol hwn? Wedi i chi gael gwared ar yr holl eiriau cynnes, fy mhryder i yw mai'r hyn a wneir yw talu am gyfalaf preifat dros gyfnod hir o amser. Bydd y rhai sy'n darparu'r cyfalaf yn chwilio am gyfradd enillion uwch na chost benthyca i awdurdodau lleol, a byddant hefyd yn ceisio lleihau eu risg.

Er na cheir gormodedd gwaethaf menter cyllid preifat (PFI)—megis peidio ag ariannu gwasanaethau meddal a chostau offer cyfalaf, megis £20 i newid bwlb golau—mae'n dal i fod yn ymrwymiad hirdymor a fydd yn effeithio ar gyllidebau refeniw am ddegawdau. Ar gyfer ysgolion, byddai'n rhatach i Lywodraeth Cymru ariannu benthyca gan awdurdodau lleol i dalu drwy symiau cyfanredol cyllid allanol am adeiladu'r ysgolion, a gadael iddynt fenthyg gan y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus.

Hyd nes y byddwn yn gwybod beth yw cost derfynol y prosiectau, nid ydym yn gwybod faint y bydd yn costio, ond yn olaf, Ddirprwy Lywydd, o ddifrif, mae'n rhaid i chi fod yn ofalus iawn, oherwydd maent yn gostau hirdymor am enillion tymor byr.