Part of the debate – Senedd Cymru am 5:20 pm ar 15 Ionawr 2020.
Nid oeddwn yn mynd i siarad yn y ddadl hon—dim ond pan glywais sylwadau agoriadol y Cadeirydd y cyflwynais y cais. Croesawaf yn fawr waith ac argymhellion y pwyllgor i hyrwyddo hanes lleol a hanes Cymru. A ddydd Sadwrn diwethaf, cefais fy lobïo gan etholwyr yn benodol i ofyn i'r Gweinidog addysg gynnwys addysg am ein harwyr lleol mewn ysgolion. A ddydd Sadwrn diwethaf oedd hi am ei bod yn 100 mlynedd i'r diwrnod pan oeddem yn coffáu canmlwyddiant marwolaeth Pryce Jones, a aned ac a fu farw yn y Drenewydd ac a newidiodd y byd. Ef oedd sylfaenydd archebu drwy'r post, ac ef oedd rhagflaenydd Amazon. Ond yn anffodus, pe baech yn gofyn i blant ysgol yn y Drenewydd, mae'n debygol iawn na fyddent yn gwybod y ffaith honno. Ac roedd hyb treftadaeth y Drenewydd, a oedd yn hyrwyddo'r digwyddiad, yn bwriadu gofyn i'r Gweinidog addysg ystyried yr hyn y mae eich adroddiad yn ei amlinellu heddiw.
Ond yn Sir Drefaldwyn, ac yn y Drenewydd yn benodol, mae gennym nifer o arwyr lleol. Yn wir, rydym newydd enwi pedair cylchfan newydd ar eu holau ar ffordd osgoi'r Drenewydd: Robert Owen, Pryce Jones, Laura Ashley a David Davies Llandinam. Ond rwy'n gwybod y gall y Gweinidog addysg ddisgwyl llythyr—oherwydd rwyf wedi gweld drafft o'r llythyr y bore yma ac mae ar ei ffordd ati—oddi wrth hyb treftadaeth canolbarth Cymru, yn gofyn am gynnwys ein harwyr lleol yn y cwricwlwm ysgol. Ac mae'r llythyr yn nodi hefyd y byddwn, ar 14 Mai y flwyddyn nesaf, yn dathlu blwyddyn arbennig iawn o waddol Robert Owen. A dylwn ddweud, yn 1816, agorodd Robert Owen yr ysgol gyntaf am ddim i blant bach yn y DU.
Efallai mai dyma lle rwy'n anghytuno â David Melding a ddywedodd, yn ei gyfraniad, 'Os na wnawn ni yma yng Nghymru weiddi am ein harwyr lleol, ni wnaiff neb arall hynny.' Ond mewn gwirionedd—