Fel yr Aelod Cynulliad dros Islwyn, o'r diwrnod cyntaf un ers i mi gael fy ethol i'r Senedd, fel eraill, rwyf wedi ymgyrchu i leihau llygredd aer yn fy etholaeth ac ar draws Cymru. Mae gwella ansawdd aer yn flaenoriaeth i Lywodraeth Lafur Cymru, fel y mae'r gyllideb ddrafft yn amlinellu. Mae strategaeth genedlaethol Llywodraeth Cymru, 'Ffyniant i Bawb', yn rhwymo Llywodraeth Cymru i leihau allyriadau a chyflawni gwelliannau hanfodol i ansawdd aer trwy fesurau cynllunio, seilwaith, rheoleiddio a chyfathrebu iechyd. Ar hyn o bryd mae Llywodraeth Lafur Cymru yn ymgynghori ar y cynllun aer glân ar gyfer Cymru, 'Awyr Iach, Cymru Iach', sy'n nodi camau uchelgeisiol ar draws holl adrannau a sectorau'r Llywodraeth i leihau llygredd aer. Mae'r ymgynghoriad presennol ar hyn, y cynllun pwysicaf oll, yn ceisio codi ymwybyddiaeth y cyhoedd o lygredd aer a chyfathrebiadau newid ymddygiad, yn ogystal â mesurau lliniaru i helpu pawb i wella ansawdd aer ac annog eraill i wneud hynny. Mae'n hollol iawn nad yw polisi brysiog yn bolisi da, a dylai fod y gorau y gall fod. Mae dull o weithredu'r Llywodraeth yn gywir, ac nid mabwysiadu methodoleg ddifeddwl yw'r ffordd ymlaen. 

Fel y bydd yr Aelodau’n gwybod, ac fel y crybwyllwyd, mae Woodside Terrace ym mhentref Hafodyrynys yn Islwyn yn un o strydoedd mwyaf llygredig ein gwlad. Fel y bydd pawb sy'n byw yno'n dweud, y gwir amdani yw nad yw'r atebion yn syml. Nid perthyn i un sffêr yn unig y maent. Cofnodwyd bod lefelau nitrogen deuocsid ar y ffordd hon yn uwch nag unman arall yn y Deyrnas Unedig y tu allan i ganol Llundain, ond mae yna broblem, a hynny oherwydd iddynt gael eu cofnodi. Nid ydym yn gwybod ble mae’r Hafodyrynys nesaf. Gyda'r gweithio mewn partneriaeth gadarnhaol rhwng cyngor sir Caerffili dan arweiniad Llafur a thrigolion lleol, a Llywodraeth Lafur Cymru, cafwyd ateb ar ôl trafodaethau cymhleth a phellgyrhaeddol ym maes polisi cyhoeddus a chylchoedd llywodraethol.

Mae Sefydliad Prydeinig y Galon wedi lansio ymgyrch newydd heddiw i dynnu sylw’r cyhoedd at fater hanfodol llygredd aer. Ac er na allwn ei weld â’r llygad yn unig, fel y dywedwyd yn flaenorol, deunydd gronynnol mân a elwir yn PM2.5 sy'n creu bygythiad difrifol i iechyd y cyhoedd. Gwyddom fod angen mynd i’r afael â’r broblem ar bob lefel o Lywodraeth ac ym mhob agwedd ar fywyd cyhoeddus a dinesig, o gynghorau lleol i Gynulliad Cymru i San Steffan a Llywodraeth y DU, yn ogystal â sefydliadau rhynglywodraethol rhyngwladol. Yr wythnos hon, gorfodwyd y DU i gyhoeddi cynlluniau i wahardd gwerthu ceir petrol, diesel a hybrid erbyn 2035—ychydig yn gynharach nag a fwriadwyd yn wreiddiol. Ydy, mae hwn yn newyddion i'w groesawu, ond y manylion sy’n bwysig yma. Mae'n hanfodol fod Llywodraeth y DU yn cyflwyno cynlluniau manwl ar sut i gyflawni hyn, gan gynnwys cyhoeddi set gadarn o gerrig milltir i'w cyflawni cyn 2035, i gyflymu'r newid i drafnidiaeth ffordd allyriadau sero yn y DU. 

Nid ydym yn ynys yn hyn o beth. Rhaid inni gofio na fydd y DU ar flaen y gad o ran newid yn y materion hyn. Mae gan Norwy darged i ddod â’u defnydd i ben yn raddol erbyn 2025 tra bod yr Iseldiroedd, Gweriniaeth Iwerddon, Sweden a Denmarc oll wedi gosod 2030 fel terfyn amser. Mewn gwirionedd, ni fydd cynnig Llywodraeth Dorïaidd y DU ond yn cynnwys ceir newydd sbon. Faint o'ch etholwyr chi sy'n gallu fforddio car newydd sbon? 

Mae astudiaeth ddiweddar gan Sefydliad y Peirianwyr Mecanyddol yn rhagweld y byddai 37.1 miliwn o geir petrol a diesel yn dal i fod ar y ffordd yn 2020 a 22.6 miliwn erbyn 2040. Nid yw hynny'n ddigon da. Felly mae angen i Lywodraeth Dorïaidd y DU wneud llawer os yw'r DU am gyrraedd—rwyf bron â gorffen—ei tharged o allyriadau nwyon tŷ gwydr net-sero erbyn 2050. Byddent yn gwneud yn dda i ddilyn yr arweiniad frwdfrydig, egnïol a dychmygus ar y mater allweddol hwn gan y Llywodraeth Lafur yma yng Nghaerdydd. Dechrau’n unig ar newid sylfaenol uchelgeisiol yn yr ymagwedd ddiwylliannol Gymreig a newid polisi yng Nghymru yw'r £140 miliwn yn y gyllideb ddrafft eleni. Gobeithio y bydd yn cael y gefnogaeth drawsbleidiol gyson sydd i'w gweld yn berthnasol yn y Siambr hon heddiw, ond ceir rhai yn y Siambr nad ydynt yn credu mewn newid hinsawdd a buaswn yn eu hannog hwy'n fawr iawn i agor eu llygaid a gweld beth sydd o'u blaenau. Diolch, Lywydd.