Roeddwn eisiau dechrau gyda hawliau plant, mewn gwirionedd, i siarad am hyn, oherwydd ceir diffygion difrifol o ran y sefyllfa yng Nghymru. Mae hon yn enghraifft bendant: pan fo plentyn mewn gofal yn honni ei fod yn cael ei gam-drin, ni fydd y plentyn yn cael eiriolwr fel y dylai—mae ganddo hawl i gael eiriolwr, fel y cadarnhawyd gan y comisiynydd plant yn ddiweddar; ni chaiff ei gludo i fan diogel—neu, efallai o dan rhai amgylchiadau ni chaiff ei gludo i fan diogel; ac mae'n bosib na fydd arbenigwr amddiffyn plant yn siarad ag ef. Felly, rydym yn trafod cydraddoldeb a hawliau ac ati yma heddiw, ond mae hyn yn digwydd ar hyn o bryd. Mae wedi digwydd, ac mae gwir angen mynd i'r afael ag ef. Mae'n gwbl annerbyniol bod pobl ifanc yn cael eu hamddifadu o'u hawliau ac nad oes neb yn gwrando ar eu llais.

Hoffwn siarad hefyd am y cynnydd sydd angen ei wneud o ran hawliau mamolaeth a hefyd hawliau tadolaeth i dadau. Rwy'n credu ein bod ni'n dal ymhell ar ei hôl hi o ran dynion yn dioddef achosion o gam-drin domestig, oherwydd gwryw yw un o bob tri dioddefwr erbyn hyn, ac mae diffyg darpariaeth enbyd mewn gwirionedd. Rwy'n cofio pan soniais am hyn gyntaf yma yn y Cynulliad, y dywedwyd wrthyf imi gael fy ffeithiau'n gywir—mae'n ddrwg gennyf, nid i gael fy ffeithiau'n gywir, ond i gael fy mlaenoriaethau'n gywir. Dyna'r gair—'blaenoriaethau'. A meddyliais, 'waw, rwyf i yma yn rhywun sydd wedi bod drwy hynny, mewn gwirionedd', flynyddoedd yn ôl ac nid oedd unman i fynd—nid oedd unman i droi. Ac rwy'n cofio, o'm profiad, yn dweud wrth bobl fy mod wedi dechrau cymryd rhan mewn bocsio coler wen, gan fy mod yn teimlo cywilydd oherwydd cyflwr fy wyneb. Rwy'n gweld unigolyn ar ôl unigolyn yn fy swyddfa a does dim llawer o gefnogaeth ar gael iddyn nhw.

Ym mis Rhagfyr, traddodais ddarlith ar gydraddoldeb ym Mhrifysgol Bradford—traddodais ddarlith goffa Rosa Parks. Roeddwn i wir yn credu ein bod ni flynyddoedd maith ar ei hôl hi yng Nghymru o ran cydraddoldeb. Mae gennym ni brifddinas amlddiwylliannol iawn, ond nid yw'n cael ei hadlewyrchu yn amgylchedd y Cynulliad hwn o ran staff proffesiynol. Rwy'n credu bod problem fawr. Mae naill ai'n hiliaeth anymwybodol neu efallai'n hiliaeth glyfar, ymwybodol mewn llawer rhan o'r gymdeithas yng Nghymru, ac wrth siarad â phobl groenliw yr un yw'r sgwrs, oherwydd pan fyddwn ni'n credu ein bod yn siarad yn bendant, rydym ni bob amser yn cael ein galw'n 'ymosodol'; pan fyddwn ni'n credu ein bod ni'n angerddol, rydym yn cael ein galw'n ddig; pan fyddwn ni'n ceisio gwneud y gorau gallwn ni, rydym ni'n cael ein galw'n lletchwith ac nid yn rhan o'r tîm. Ac yn ddiweddar, rwyf wedi cael llond bol, mewn gwirionedd, oherwydd bod llawer o'r merched croenliw huawdl, disglair a deallus yr wyf yn eu cyfarfod sy'n cael eu galw'n 'ddig' yn awtomatig am eu bod yn arddel eu personoliaeth eu hunain ac eisiau bod yn nhw eu hunain, ac maen nhw'n mynnu bod yn nhw eu hunain ac maen nhw'n achub eu cam eu hunain ac oherwydd hyn, maen nhw'n 'ddig' ac yn 'ymosodol'. Rwy'n credu bod llawer iawn o hiliaeth isymwybodol mewn cymdeithas y mae angen i ni, yn gyntaf oll, gyfaddef ei fod yn bodoli. Yr hyn oedd yn wych am y ddarlith a roddais: gofynnais y cwestiwn ar y dechrau, 'pwy sy'n rhagfarnllyd?', a chododd pawb eu dwylo. Gallwn fod wedi gofyn yr un cwestiwn hwnnw mewn llawer lle ac ni fyddai unrhyw ddwylo wedi codi o gwbl.

Rwyf eisiau gorffen, yn olaf, gyda dosbarth, oherwydd rwy'n credu mai'r anghydraddoldeb mwyaf sy'n ein hwynebu yw anghydraddoldeb dosbarth ac yn enwedig tai. Mae cymaint o bobl ifanc a phobl dosbarth gweithiol yn methu â phrynu eu heiddo eu hunain nawr, ac maen nhw'n talu swm aruthrol o arian mewn rhent i gynghorau ac i gymdeithasau tai ac mae eu teuluoedd yn colli'r arian hwnnw. Ond yn achos pobl dosbarth canol sy'n berchen ar eiddo neu sawl eiddo, yna bydd eu plant yn etifeddu'r rheini—etifeddiaeth o ecwiti—ac mae'r hyn a wnaeth y Cynulliad hwn wrth basio deddfau i atal pobl rhag gallu prynu tai cymdeithasol wedi atgyfnerthu anghydraddoldeb—[Torri ar draws.] Ie.