Diolch, Llywydd. Dros y pythefnos diwethaf, mae llawer o gymunedau ledled Cymru wedi dioddef effeithiau dinistriol yn sgil stormydd Ciara a Dennis. Rwyf eisiau dweud eto bod fy meddyliau i, a rhai fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet, gyda phawb yr effeithiwyd arnynt.

Mae'r ddwy storm hyn yn ddau o'r achosion llifogydd mwyaf difrifol ac eang a welsom ni yng Nghymru ers blynyddoedd lawer. Ar anterth storm Dennis, cafwyd 61 hysbysiad o berygl llifogydd, 89 o rybuddion llifogydd a dau rybudd o lifogydd difrifol. Mae hyn yn fwy nag y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'i gyhoeddi erioed. Cyrhaeddodd afonydd Taf ac Wysg eu lefelau uchaf mewn mwy na deugain mlynedd ac, ar ei anterth, roedd 900 o dunelli o ddŵr yr eiliad yn llifo i lawr Afon Taf.

O ganlyniad i'r ddwy storm hyn, rydym ni wedi gweld llifogydd difrifol ac eang mewn cymunedau yn y gogledd, yn y canolbarth ac yn y de. Cadarnhawyd bod mwy na 1,000 o gartrefi wedi dioddef llifogydd mewnol ac effeithwyd ar fwy na 300 o fusnesau'n uniongyrchol. Nid yw'r bygythiad wedi mynd heibio eto. Ddoe, cyhoeddwyd rhybudd llifogydd difrifol ym Mangor-is-y-coed  a gwelsom lifogydd yn datblygu'n gyflym yn Nolgellau dros y penwythnos yn dilyn mwy o law trwm. Nid ydym yn gwybod hyd a lled y difrod yn llawn eto. Mae timau ar lawr gwlad yn parhau i wirio difrod a chost debygol gwaith trwsio wrth iddyn nhw ddechrau glanhau. Mae Llywodraeth Cymru eisiau diolch i bawb a fu'n gysylltiedig â'r ymateb i'r llifogydd, o'r ymateb brys i'r gwaith adfer sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd. Mae'r gwasanaethau brys, awdurdodau lleol, Cyfoeth Naturiol Cymru a gwirfoddolwyr wedi gweithio bob awr o'r dydd a'r nos i fynd i'r afael ag effaith uniongyrchol y llifogydd.

Rwyf wedi gweld drosof fy hun rywfaint o'r dinistr a achoswyd wrth imi ymweld â chymunedau ledled Cymru, yn Llanrwst, Tylorstown, Pontypridd, Llanhiledd, Crucywel ac Aberpennar. Ond mae hyn wedi effeithio ar lawer mwy o gymunedau. Rwyf wedi siarad â phobl a welodd drostynt eu hunain yr ymateb anhygoel gan eu cymuned leol wrth i ysgolion, neuaddau a chanolfannau agor eu drysau i helpu'r rhai mewn angen. Roedd yna weithredoedd anhygoel o garedigrwydd a haelioni, wrth i bobl ddod at ei gilydd i helpu ac roedd y cydnerthedd yn rymus ac yn gwneud i rywun deimlo'n wylaidd iawn. Un enghraifft, Sefydliad Glowyr Llanhiledd ym Mlaenau Gwent, a ddarparodd loches, cyngor a thri phryd y dydd i bawb oedd angen hynny arnynt.

Mae'r llifogydd hyn wedi cael effaith sylweddol ac ariannol ar gynghorau, busnesau ac unigolion. Yr wythnos diwethaf, cadeiriodd y Prif Weinidog uwchgynhadledd frys, gan gyhoeddi cronfa o £10 miliwn i helpu i dalu costau'r ymateb cychwynnol, gan gynnwys cymorth i'r rhai y mae'r llifogydd wedi effeithio arnynt. Fodd bynnag, ni fydd hyn wrth gwrs yn ddigon i dalu'r costau llawn i drwsio'r difrod a achoswyd gan stormydd Ciara a Dennis.

Mae'r cynllun cymorth llifogydd brys bellach ar gael. Gall aelwydydd yr effeithiodd y llifogydd arnynt hawlio £500 yr un gyda thaliad pellach o £500 ar gael i'r rhai sydd heb yswiriant llifogydd. Bydd cymorth hefyd ar gael i fusnesau a strydoedd mawr. Mae Busnes Cymru yn barod i gefnogi busnesau yr effeithir arnynt. Dylai unrhyw fusnes yr effeithiwyd arno gysylltu â'r llinell gymorth, lle gellir cael cyngor ymarferol, gan gynnwys cymorth gyda chynlluniau adfer.

Rwyf wedi clywed gan lawer o berchnogion cartrefi a gollodd bopeth ac y gwrthodwyd yswiriant llifogydd iddynt yn y gorffennol. Ers 2016, mae cynllun 'Flood Re' wedi bod ar waith i alluogi perchnogion cartrefi i gael yswiriant fforddiadwy, ond mae diffyg ymwybyddiaeth o'r cynllun. Rwyf eisiau gweithio gyda'r sector yswiriant i sicrhau y caiff 'Flood Re' gyhoeddusrwydd mwy effeithiol.

Roedd arian brys i drwsio'r seilwaith llifogydd ar gael ar unwaith ar ôl storm Ciara, ac ymestynwyd hynny i gynnwys storm Dennis. Caiff gwaith brys i asedau, gan gynnwys amddiffynfeydd a cheuffosydd, ei ariannu 100 y cant gan Lywodraeth Cymru. Mae hyn yn berthnasol i Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol.

Mae nifer yr eiddo yr effeithiwyd arnynt a'r niwed a achoswyd wedi bod yn ddinistriol. Ond gwyddom y gallai hyn fod wedi bod yn llawer gwaeth heb y rhwydwaith o amddiffynfeydd rhag llifogydd. Ar draws Cymru, roedd mwy na 73,000 o gartrefi wedi'u diogelu rhag llifogydd gan y rhwydwaith hwn o amddiffynfeydd rhag llifogydd. Mae hyn yn adlewyrchiad o'r £350 miliwn yr ydym ni wedi ei fuddsoddi mewn rheoli perygl llifogydd ers 2016. Wrth symud ymlaen, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru i weld a fydd angen rhagor o gynlluniau i leihau risg ymhellach. Rwyf hefyd eisiau rhoi mwy o gymorth ariannol ac ymarferol i awdurdodau lleol i gyflymu'r gwaith o ddatblygu prosiectau llifogydd newydd.

Mae fy swyddogion yn archwilio ffyrdd o roi gwell cefnogaeth i ddatblygu cynlluniau newydd a gwaith cynnal a chadw, gan gynnwys darparu cyllid o 100 y cant ar gyfer yr holl waith paratoadol cyn y gwaith adeiladu. Byddai hyn yn cynnwys holl gostau modelu a dylunio. Byddwn hefyd yn archwilio ffyrdd ymarferol o ddatblygu atebion mwy naturiol, a rheoli dalgylchoedd yn fwy eang i leihau swm a chyfradd dŵr ffo, i leihau llifoedd brig ac i helpu i fynd i'r afael â'r cynnydd sydyn mewn llifogydd.

Mae'r stormydd hyn unwaith eto wedi codi'r mater o ddiogelwch tomenni glo ar gyfer cymunedau sy'n byw yn eu cysgod. Bydd llawer ohonom ni wedi gweld lluniau o'r tirlithriad syfrdanol yn Tylorstown. Mae mwy na 1,200 o'r tomenni hyn ar draws hen ardaloedd glofaol y de. Maent yn waddol o'n gorffennol diwydiannol. Gadawyd llawer o'r tomenni hyn dros ganrif yn ôl, ac rydym ni wedi bod yn gweithio ers datganoli i fynd i'r afael â'r tomenni hyn, a bu gwaith ar rai safleoedd i'w trawsnewid. Cyfarfu'r Prif Weinidog ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ddoe i drafod diogelwch y rhain. Fel blaenoriaeth, rydym ni'n gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU a phartneriaid—gan gynnwys yr Awdurdod Glo, Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol—i sicrhau bod gennym ddarlun llawn o'r systemau gwirio a monitro sydd ar waith ar hyn o bryd.

Mae'r holl dystiolaeth yn awgrymu y byddwn yn gweld mwy o stormydd o ganlyniad i'r newid yn yr hinsawdd. Yn ddiweddarach eleni, byddaf yn cyhoeddi ein strategaeth genedlaethol newydd ar gyfer llifogydd ac erydu arfordirol, sy'n nodi sut y byddwn yn rheoli'r risg dros y degawd nesaf. Ond mae rheoli'r perygl o lifogydd yn fwy na dim ond adeiladu amddiffynfeydd uwch a chryfach. Ni allwn ni atal pob llifogydd. Mae angen i ni fod yn fwy cydnerth, mae angen i ni atal llifogydd ac mae angen i ni fod yn well wrth godi ymwybyddiaeth o berygl llifogydd fel y gellir gwneud penderfyniadau gwell.

Rydym yn hyrwyddo prosiectau dalgylch ehangach, mesurau addasu i ymateb i newid yn yr hinsawdd, darparu gwybodaeth well i gymunedau a rhannu syniadau i wneud pethau'n well. Byddwn yn parhau i helpu pobl i ddechrau ar y gwaith adfer ar ôl y stormydd hyn a'r llifogydd a achoswyd ganddynt. Rwy'n cymeradwyo ac yn gwerthfawrogi'n ddiffuant gwaith pawb sy'n parhau i weithio ar yr ymdrech i adfer y sefyllfa, gan gefnogi pobl, busnesau a chymunedau fel ei gilydd.