Mae'r achos cyntaf yn un o'r Rhondda a ddaeth i fy sylw y llynedd. Ymosodwyd yn rhywiol ar ferch 14 oed. Plediodd y troseddwr yn euog a chafodd ddedfryd o 24 mis o garchar wedi ei gohirio am ddwy flynedd fis Medi diwethaf. Gwnaed gorchymyn atal niwed rhywiol am 10 mlynedd a chafodd ei gofrestru hefyd yn droseddwr rhyw am 10 mlynedd. O ganlyniad i'r ddedfryd ohiriedig, mae'r pedoffilydd hwn sydd wedi ei euogfarnu, wedi cael dychwelyd i'w gartref, sy'n llai na 300 troedfedd i ffwrdd o gartref teuluol y goroeswraig hon yn ei harddegau. Mae ei bresenoldeb parhaus yn gwneud i'r teulu cyfan, ond yn enwedig y ferch ifanc yn ei harddegau sy'n agored i niwed, deimlo ofn, yn anniogel ac yn methu â symud ymlaen. Mae'r teulu cyfan yn derbyn gwasanaeth cwnsela ac yn cael cymorth iechyd meddwl i ddod i delerau â'r hyn sydd wedi digwydd, ond mae'r atgoffa trawmatig dyddiol parhaus yn golygu ei bod bron yn amhosibl gwella. Nid cyfiawnder yw hyn; mae hyn yn warth.

Mae achosion o ymosod rhywiol a threisio wedi eu seilio ar bŵer, ac mae honno'n nodwedd sy'n gyffredin i'r rhan fwyaf o droseddau casineb. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud wrthyf fod rheoli ac asesu risg ar ôl dedfryd yn gyfrifoldeb y gwasanaeth prawf, ac felly mae'n rhan o'r system gyfiawnder nad yw wedi ei datganoli. Fodd bynnag, ni allaf i dderbyn nad oes dim y gellir ei wneud mewn achos fel hwn. Sut y mae hyn yn cyd-fynd, er enghraifft, â'r geiriau yng nghynnig y Llywodraeth ynglŷn â chynyddu hyder dioddefwyr neu sicrhau bod dioddefwyr yn cael cyngor a gofal pwrpasol? Oherwydd achosion fel hyn yr wyf i'n awyddus i weld y system cyfiawnder troseddol yn cael ei datganoli. Oni fyddem ni'n rhoi diogelu'r dioddefwr, diogelu plant a diogelwch y cyhoedd yn ganolog i system cyfiawnder troseddol a gaiff ei rhedeg yng Nghymru? Fel y mae pethau ar hyn o bryd, mae'r system yn greulon ac yn achosi mwy o niwed. Mae Comisiwn Thomas yn dweud y cyfan:

'Yn sgil datganoli cyfiawnder yn ddeddfwriaethol, dylai Llywodraeth Cymru a'r Cynulliad gyflwyno diwygiadau sylweddol a fyddai'n gwneud cyfraniad pwysig at greu Cymru gyfiawn, gyfartal, amrywiol a llewyrchus.'

Yr ail achos yr hoffwn i ei godi yw achos Christopher Kapessa, bachgen du 13 oed y cafwyd hyd i'w gorff yn afon Cynon, ger Fernhill, y llynedd. Nid ydym yn gwybod a oedd hon yn drosedd casineb, ond cafodd Christopher ei wthio i'r afon ac fe foddodd. Dim ond pedwar o'r 14 o bobl a oedd yn y lleoliad y cyfwelodd yr heddlu â nhw. Mae mam Christopher wedi cyhuddo Heddlu De Cymru a Gwasanaeth Erlyn y Goron o hiliaeth sefydliadol dros fethiant i erlyn unrhyw un mewn cysylltiad â marwolaeth ei mab, er bod:

digon o dystiolaeth i gefnogi cyhuddiad o ddynladdiad anghyfreithlon.

Unwaith eto, ni allaf dderbyn na all Llywodraeth Cymru wneud dim yn yr achos hwn. Nawr, rwy'n ymwybodol y bydd cyfarfod yn cael ei gynnal yn fuan ynglŷn â hyn ac rwy'n annog y Llywodraeth i gymryd rhan. Os gwelwch yn dda, peidiwch â sefyll o'r neilltu a gwylio. Mae angen i'r holl bobl sy'n byw yma fod yn ddiogel, ac yng ngoleuni'r achos hwn nid yw hyn yn wir i lawer o bobl groenddu yn ein cymunedau.

Fel y mae llawer ohonom yn ymwybodol iawn, mae'r adain dde eithafol wedi magu cryn hyder ar hyn o bryd. Er bod pob lleiafrif mewn perygl, mae grwpiau penodol o bobl sy'n arbennig o agored i niwed yn sgil eu hymosodiadau. Mae'n ymddangos i mi fod menywod Mwslimaidd, ac yn enwedig menywod o'r ffydd Fwslimaidd sy'n dewis gorchuddio eu hunain yn llwyr neu wisgo fêl, a phobl draws, yn enwedig menywod traws, ar reng flaen y rhyfeloedd diwylliant honedig. Dylai America Trump fod yn rhybudd i ni. Bydd yr anoddefiaeth sydd yn y fan yna yn teithio i'r fan yma. Ym mis Tachwedd, adroddodd yr FBI fod troseddau casineb treisgar yn yr Unol Daleithiau wedi cyrraedd eu lefelau uchaf mewn 16 mlynedd, ac y bu cynnydd yn nifer yr ymosodiadau a welwyd yn erbyn Mwslimiaid, Latinos, Sikhiaid, pobl ag anableddau a phobl drawsryweddol. Dywedodd Brian Levin, cyfarwyddwr y Ganolfan Astudio Casineb ac Eithafiaeth:

Po fwyaf y cawn ni'r ystrydebau niweidiol hyn yn cael eu darlledu i'r ether, y mwyaf o bobl sy'n mynd i anadlu'r gwenwyn hwnnw.

Mae effaith ddomino y casineb eang hwn yn glir, ac mae hawliau y tybiwyd eu bod wedi eu hymgorffori'n dda yn cael eu peryglu; hawliau fel hawliau erthylu, hawliau dinasyddiaeth. Mae'n hollbwysig ein bod yn cydnabod bod trosedd casineb yn erbyn rhai ohonom ni yn drosedd casineb yn erbyn pob un ohonom ni; ni ellir ei oddef ar unrhyw gost. Mae'r gerdd enwog hon gan Martin Niemöller yn fy atgoffa pam mae'n rhaid i ni gyd sefyll gyda'n gilydd yn erbyn pob trosedd casineb yn ei holl ffurfiau: 

First they came for the socialists, and I did not speak out— / Because I was not a socialist. / Then they came for the trade unionists, and I did not speak out— / Because I was not a trade unionist. / Then they came for the Jews, and I did not speak out— / Because I was not a Jew. / Then they came for me—and there was no one left to speak for me.

Mae'n rhaid i ni ddysgu o hyn.