Part of the debate – Senedd Cymru am 4:48 pm ar 3 Mawrth 2020.
Gallaf i roi cyllideb amgen i chi, oherwydd byddwn i'n rhoi mwy o arian i addysg, mwy o arian i dai. Ni fyddwn i'n cefnogi Cymorth i Brynu—y cyfan y mae'n ei wneud yw chwyddo prisiau tai—ac ni fyddwn i'n gwario cymaint o arian ar bortffolio'r economi. Byddwn i'n ei wario ar addysg, a fyddai'n helpu'r economi. Felly, er fy mod yn cefnogi'r gyllideb ac y byddaf i'n pleidleisio o'i blaid, mewn gwirionedd, byddai gennyf un amgen.
O ran y ddarpariaeth iechyd, mae fy mhryderon ynghylch maint ardaloedd daearyddol byrddau iechyd yn hen gyfarwydd. Mae angen cynyddu'r cyllid ar gyfer gofal sylfaenol, ac mae angen i gleifion gael y cyfle i weld meddyg ar y diwrnod cyntaf y maen nhw'n cysylltu. Yr hyn sy'n digwydd yw nad yw pobl yn gallu cael apwyntiad gyda'u meddyg teulu ac yna maen nhw'n mynd i'r adran ddamweiniau ac achosion brys. Yn aml, y sefyllfa ddiofyn mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yw eu cadw am 24 awr er mwyn eu harsylwi, pan fyddan nhw'n cyrraedd gyda symptomau amhenodol. Nid yw adrannau damweiniau ac achosion brys yn ymwneud â damweiniau ac achosion brys mwyach, ond yn aml yr unig le y gall rhywun fynd iddo er mwyn gweld meddyg, er efallai y bydd yn rhaid aros 12 awr i wneud hynny. O ran rhyddhau cleifion o'r ysbyty—sicrhau bod fferyllfa'r ysbyty'n darparu'r feddyginiaeth mewn da bryd fel y gall y claf fynd adref yn hytrach na disgwyl iddo gael ei ddarparu drannoeth neu'r diwrnod wedyn. A pham mae cynifer o bobl sy'n mynd i'r ysbyty ac yn gallu gofalu amdanynt eu hunain, yn cael eu rhyddhau naill ai i gartrefi nyrsio neu i becyn gofal sylweddol? Er bod hynny'n ddealladwy o ran cleifion strôc, mae'n llai dealladwy ar gyfer cleifion sy'n cael llawdriniaeth i osod clun a phen-glin newydd. Hefyd, mae hynny i gyd yn digwydd os caiff fwy o lawfeddygon ymgynghorol eu cyflogi, ac os nad oes digon o welyau mewn unedau dibyniaeth uchel, yna ni fydd rhagor o lawdriniaethau'n cael eu cynnal. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod yr holl arian sy'n cael ei ddarparu ar gyfer iechyd yn cael ei wario er mantais iddo.
O ran yr economi, gallwn naill ai geisio gwneud cynnig gwell na phawb arall i ddenu is-ffatrïoedd, neu fe allwn ni gynhyrchu gweithlu medrus iawn. Y dewis arall yw creu ein sectorau diwydiannol ein hunain, a bod cyflogwyr yn dod yma oherwydd ein cymysgedd o sgiliau, yn hytrach na'n cymhelliad ariannol. Faint maen nhw'n talu i bobl fynd i Gaergrawnt? Faint maen nhw'n talu i gwmnïau fynd i Silicon Valley? Nid oes raid iddyn nhw—mae pobl eisiau mynd yno oherwydd y sgiliau. Dylem ni fod yr un fath—pobl yn dymuno dod yma oherwydd addysg a sgiliau ein pobl. Mae arian sy'n cael ei wario ar addysg mewn ysgolion, colegau a phrifysgolion yn fuddsoddiad yn economi Cymru a thwf economaidd.
Gan droi at feysydd yr amgylchedd, ynni a materion gwledig, rydym wedi datgan argyfwng newid hinsawdd. Mae hynny'n bwysig iawn, oherwydd rydym yn derbyn erbyn hyn bod gennym broblem ddifrifol o ran yr hinsawdd. Mae'r pwyllgor yn cynnal ymchwiliad i dlodi tanwydd. Ac er bod llawer o waith da'n cael ei wneud, mae pobl yn dal i fyw mewn tai lle nad oes gwydr dwbl a lle nad oes ganddyn nhw wres canolog. Ac yn sicr, byddai hynny'n fan cychwyn da. Er bod gennym ddiffiniad o dlodi tanwydd, weithiau nid yw'n cynnwys yr holl bobl sydd mewn tlodi tanwydd—maen nhw'n cadw eu tai'n oer, maen nhw'n mynd i'r gwely'n gynnar, oherwydd nid ydynt yn gallu fforddio gwario'r swm o arian a fyddai'n eu rhoi mewn tlodi tanwydd. A dweud y gwir, gallai gwneud gwaith da beidio â'u symud allan o dlodi tanwydd, ond bydd yn eu cadw'n gynnes. Ac rwy'n credu bod rhaid i'r rhain fod yn flaenoriaethau uchel.
Mae gennym ni Cyfoeth Naturiol Cymru. Rydym newydd weld y llifogydd hyn. Mae pobl yn gwybod fy marn i, ond fe wnaf ei ailadrodd, yn fyr iawn—mae angen mwy o orlifdiroedd arnom, mae angen inni greu pyllau a mannau y gall dŵr fynd iddyn nhw. Mae angen inni blannu coed. Mae angen inni atal pobl rhag adeiladu ar orlifdiroedd. Mae angen inni sicrhau ein bod yn lleihau maint y llifogydd. Ac mae angen inni ledu'r afonydd, mae angen inni sicrhau eu bod yn ymdroelli, fel nad oes ganddynt y pŵer wrth ddod i lawr. Mae angen inni sicrhau bod yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yn mynd i ddiogelu ein hamgylchedd, a byddwn i'n gobeithio, pan fyddwn ni'n cyrraedd y cam nesaf, a bod arian yn cael ei wario gan Lywodraeth Cymru, mai dyna fydd yn digwydd mewn gwirionedd.