Part of the debate – Senedd Cymru am 8:20 pm ar 10 Mawrth 2020.
Diolch, Llywydd. Rwyf i wedi gwrando eto ar y ddadl ar y gwelliannau hyn, oherwydd, yn wir, mae hyn wedi bod yn rhan sylweddol o hynt y Papur Gwyn ac, yn wir, drwy Gyfnodau 1 a 2. Nawr, rwyf yn cydnabod, er hyn, ein bod yn yr un man cychwyn yn fras, sef sut yr ydym ni'n sicrhau bod y corff llais y dinesydd yn cynrychioli buddiannau pobl ledled Cymru a'i fod yn hygyrch i bobl ym mhob rhan o Gymru.
Nodais yn ystod gwaith craffu Cyfnod 2 y byddwn i'n cyfarfod â llefarwyr iechyd y gwrthbleidiau i wrando ar eu pryderon a cheisio canfod ffordd gyffredin ymlaen. Roedd y cyfarfod yn adeiladol ac fe wnaethom ni gynnydd o ran cytuno ar sut y gellid gwella'r Bil. Mae'n anffodus na fu'n bosibl i bob un ohonom ni ddod i gytundeb ar safbwynt cyffredin, ond mae'n gam cadarnhaol y bu rhywfaint o gydnabyddiaeth bod gwelliant y Llywodraeth yn gam ymlaen. Fodd bynnag, rwy'n falch o ddweud y bydd y Llywodraeth yn cefnogi gwelliannau 19 ac 20. Rwy'n cytuno y bydd y gwelliannau hynny, os cânt eu pasio, yn cryfhau'r Bil. Rwyf bob amser wedi bod yn glir trwy gydol y broses graffu na all y corff newydd, er mwyn cyflawni ei ymyraethau yn effeithiol, fod yn bell oddi wrth y bobl y mae angen iddo gynrychioli eu lleisiau. Mae ei gwneud yn ofynnol i'r corff roi sylw i bwysigrwydd ymgysylltu wyneb yn wyneb wrth geisio barn a darparu cymorth gyda chwynion, fel sy'n ofynnol gan welliannau 19 ac 20, yn fy marn i, yn cymryd cam sylweddol arall ymlaen yn hynny o beth.
Mae gwelliannau 19 a 20 yn ategu gwelliant 59 y Llywodraeth, sy'n ychwanegu cryfder pellach yn y maes hwn, ac rwyf, wrth gwrs, yn hapus i'w cefnogi. Mae gwelliant 59 y Llywodraeth yn ei gwneud yn ofynnol i'r corff nodi yn ei ddatganiad polisi sut y mae'n bwriadu sicrhau ei fod yn gallu cynrychioli buddiannau pobl ym mhob rhan o Gymru, ei fod yn hygyrch i bobl ledled Cymru, a hefyd sut y mae'n bwriadu sicrhau bod ei staff ac eraill sy'n gweithredu ar ei ran, er enghraifft gwirfoddolwyr, yn gallu ymgysylltu'n effeithiol â phobl ledled Cymru. Mae hynny'n gosod dyletswyddau clir ar y corff llais y dinesydd ynghylch ei ymgysylltiad â phobl ledled Cymru. Nid Bil ar gyfer y gogledd, y de, y dwyrain, y gorllewin neu'r canolbarth yn unig yw hwn; mae'n Fil ar gyfer y wlad i gyd, yn gorff llais y dinesydd ar gyfer y wlad i gyd. A bydd yn rhaid iddo gyhoeddi datganiad yn esbonio ei bolisi yn y cyswllt hwn. Felly, rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliant 59 y Llywodraeth a'r ddau welliant yr wyf wedi sôn amdanyn nhw eisoes, 19 ac 20.
Fodd bynnag, nid wyf i'n cefnogi gwelliannau 40 a 75. Fe wnaf ymdrin â gwelliant 75 yn gyntaf, oherwydd, nid wyf i'n credu ei fod yn cyflawni'r hyn y mae'r cynigydd yn ei ddymuno mewn gwirionedd. Pan edrychwch chi ar y geiriad, nid yw'n glir beth yw lefel ranbarthol, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod yn glir ynghylch beth sy'n cael ei gynnig. Yn yr un modd, nid yw'n glir yng ngwelliant 75 beth yw ystyr 'presenoldeb parhaol effeithiol'. Gallai olygu presenoldeb amser llawn gweithredol, neu gallai olygu rhywbeth sy'n bodoli am byth. Nawr, rwy'n parhau i fod o'r farn fod nid yn unig heriau technegol yn y fan yna, ond hefyd, o ran gwelliant 40, mae ei gwneud yn ofynnol i gorff llais y dinesydd sefydlu cyrff rhanbarthol ar ôl troed y byrddau partneriaeth rhanbarthol o leiaf yn cynnig rhywfaint o sicrwydd yn ein trefniadau presennol.
Fodd bynnag, rwy'n dal i gredu, ac fe wnaf ddychwelyd at y pwynt hwn am annibyniaeth, i gorff annibynnol—a bydd y corff llais y dinesydd newydd yn llawer mwy annibynnol na'r trefniadau presennol ar gyfer corff a gynhelir o fewn bwrdd iechyd Powys—na ddylid cyfyngu ar ei allu, y corff llais y dinesydd, i benderfynu beth ddylai ei strwythur lleol fod. Y corff ei hun fydd yn y sefyllfa orau i farnu hyn, ar sail yr hyn a fydd, rwy'n siŵr, yn anghenion lleol a fydd yn newid dros y blynyddoedd nesaf, a bydd ganddo'r wybodaeth i wybod sut i weithredu yn y modd mwyaf effeithiol. Nid yw gosod cyfyngiadau, yn fy marn i, er budd gorau'r corff na'r cyhoedd y bydd yn eu gwasanaethu yn y pen draw. Fe dderbyniaf ymyriad ac yna fe ddof i ben.