Part of 1. Cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol – Senedd Cymru am 1:54 pm ar 11 Mawrth 2020.
Mae yna gwestiynau ymarferol, real yn y fan honno, ac rwy'n falch fod yr Aelod wedi llwyddo i godi rhai o'r rheini gyda fy swyddfa yn gynharach heddiw. Ac fe fuaswn i'n annog unrhyw Aelodau eraill, o unrhyw blaid, sydd â phrofiad tebyg gydag etholwyr, lle nad ydynt yn siŵr am y cyngor y maent yn ei gael, neu eu bod wedi cael eu cyfeirio at y rhan anghywir o'r system, i godi'r rheini gyda fy swyddfa. Oherwydd rwyf am wneud yn siŵr eu bod yn cael eu datrys yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach, oherwydd mae'n bosibl iawn y gwelwn fwy o ddefnydd o'r gwasanaethau hynny yn yr wythnosau nesaf. Mae rhywfaint o hynny wedi digwydd am fod pobl wedi cael eu cyfeirio ac wedi mynd i'r gwasanaeth 111 anghywir—felly, y gwasanaeth 111 yn Lloegr, lle mae'n dweud nad yw ar gael yn eich ardal chi. Felly, mae'r gwasanaeth cyngor dros y ffôn 111 ar gael ym mhob rhan o Gymru. Mae gwiriwr symptomau ar gael ar wefan Galw Iechyd Cymru. Rydym am geisio sicrhau bod pobl yn defnyddio'r gwasanaeth rydym wedi'i sefydlu a'i greu ac am leihau'r risg y bydd pobl yn mynd i wasanaeth gwahanol dros y ffin nad yw'n eu cyfeirio at y llwybr cywir o bosibl i gael eu cymorth a'u cyngor. Ond nid wyf am golli golwg ar y profiad sydd gan bobl o ddefnyddio'r gwasanaeth 111, ac fel y dywedaf, rwy'n ailadrodd wrthynt y buaswn yn gofyn i Aelodau o bob ochr gysylltu â mi os ydynt wedi clywed am y math o brofiad rydych wedi'i ddisgrifio.
Ar y pwynt ynglŷn â sut a phryd y dylid cynnal profion, mae'n dod yn ôl at bobl yn dilyn y cyngor a'r arweiniad a roddir iddynt. Ond rwyf wedi gofyn eto am i hyn gael ei egluro, oherwydd rydym wedi gweld rhai achosion amlwg o bobl sydd, er enghraifft, ar longau mordeithio yn dod yn ôl, beth sy'n digwydd iddynt hwy, os yw pobl yn cael symptomau pan fyddant yn dychwelyd, ac i fod yn glir, fod y cyngor yn gyson ac nad yw'n ddryslyd i aelodau'r cyhoedd. Felly, rwy'n manteisio ar y cyfle i wneud hynny, a byddaf yn gallu ailadrodd hynny gyda'r wybodaeth reolaidd y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ei darparu a byddaf hefyd yn sicrhau bod y cyngor hwnnw'n cael ei ddosbarthu'n benodol i'r Aelodau.
Ond o ran y mathau o bethau a allai ddigwydd, neu y gallai fod eu hangen, rwy'n credu bod gofyn i ni edrych ar yr amgylchiadau ym mhob gwlad. Gallwn ddysgu, wrth gwrs, o brofiad gwahanol wledydd. A'r Eidal, maent yn wlad Ewropeaidd y mae gennym gysylltiadau â hi, gyda system gofal iechyd fodern a datblygedig. Mae cyffelybiaethau yno inni edrych arnynt. O ddifrif, mae rhai gwahaniaethau, serch hynny. Mae ganddynt boblogaeth hŷn na Chymru hefyd, a allai esbonio rhai o'r heriau a'r niferoedd sydd ganddynt. Ond yn sicr mae'r profiad yno o ran eu bod yn gweld eu gwasanaeth iechyd yn cael ei lethu bellach i bob pwrpas, wel, rhan o'r daith honno yw pa mor gynnar a phryd y byddwn yn gweithredu, gan fod yr amseru'n bwysig iawn, a dyna'r cyngor a gafwyd gan ein cynghorwyr gwyddonol ein hunain i bob un o bedair Llywodraeth y DU ac yn wir ein pedwar prif swyddog meddygol.
Y perygl yw, os byddwn yn gweithredu'n rhy gynnar, dyna'r pwynt a wnaeth y Prif Weinidog ddoe am lefel y gydymffurfiaeth os byddwn yn gofyn i bobl weithredu eto. Mae perygl hefyd y byddwn yn gostwng nifer yr achosion o'r coronafeirws pan fydd y clefyd ar ei waethaf a'n bod yn cael ail ymchwydd yn nes ymlaen, yn hytrach na'i fod yn fesur cwbl effeithiol. Hefyd, os byddwn yn ei amseru'n rhy hwyr, mae perygl o godi pais ar ôl piso i bob pwrpas, oherwydd mae'r Eidal bellach mewn sefyllfa lle mae'n edrych yn debyg fod trosglwyddo cymunedol sylweddol yn digwydd. Ac nid yw ein cyngor gwyddonol yn awgrymu bod gweithredu mesurau sy'n cyfyngu'n fawr yn gam effeithiol ar y pwynt hwnnw.
A daw yn ôl at yr anhawster y mae'n rhaid i Weinidogion ei wrthsefyll a'i gydnabod wrth wneud dewisiadau a chynghori'r cyhoedd, mewn perthynas â dilyn y dystiolaeth a'r cyngor gwyddonol gorau ynghylch yr hyn y dylem ei wneud a'r dewisiadau sydd ar gael i Weinidogion, yn hytrach na cheisio cael rhywbeth a allai, o safbwynt cyfathrebu, ymddangos fel pe baem yn gwneud dewisiadau mawr ac anodd a dangos pa mor ddifrifol rydym yn ei gylch, ond efallai nad dyna'r peth cywir i'w wneud o ran lleihau nifer yr achosion o coronafeirws ar eu gwaethaf er mwyn caniatáu i wasanaethau wella ac ymdopi, ond yn yr un modd o ran sicrhau ein bod yn datrys ac yn lleihau, cyn belled ag y bo modd, y nifer bosibl o farwolaethau yn sgil yr achosion o coronafeirws.
Ac ni fuaswn am fod mewn sefyllfa lle rwyf wedi rhoi cyfres o gamau ar waith a allai ymddangos fel pe baem yn gwneud rhywbeth sy'n mynd i'r afael â'r sefyllfa o safbwynt y cyhoedd, a darganfod wedyn mai dyna oedd y dewis anghywir ac y gallai ein cyfradd farwolaethau fod yn uwch ar ei ddiwedd, ac nid yw hwnnw'n ddewis y credaf y gallwn fyw gydag ef.