9. Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Diagnosis cynnar o ganser

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:44 pm ar 11 Mawrth 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of David Lloyd David Lloyd Plaid Cymru 4:44, 11 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Yn sicr. Ac mae rhai pethau cyffrous yn digwydd. Mae'n amser cyffrous i fod yn feddyg arbenigol, ac yn nyrs hefyd, y dyddiau hyn. Mae'n faes cyffrous iawn, o ran diagnosis, rheoli a thrin canser. Ond yn amlwg, mae llawer o heriau, a dyna pam fod angen strategaeth newydd ar gyfer canser wrth symud ymlaen, gan mai un o'r materion pwysig o ran diagnosis cynnar yw ansicrwydd. Mae'r ganolfan ddiagnosteg gyflym newydd hon yng Nghastell-nedd Port Talbot yn gwbl drawsnewidiol, oherwydd cyn hynny, fel meddygon teulu, roedd angen o leiaf un symptom a oedd yn faner goch. Byddech yn dod i fy ngweld, byddai'n rhaid eich bod wedi colli cryn dipyn o bwysau neu fod gennych waedu rhefrol, anaemia neu boen penodol i dicio blwch—mae'r rheini'n faneri coch—i gyfiawnhau atgyfeiriad pythefnos. Hyd yn oed pe bawn yn teimlo'n reddfol fod rhywbeth mawr o'i le gyda chi, ond nad oeddech yn ticio un o'r blychau, ni fyddai modd i mi eich atgyfeirio o fewn pythefnos. Yn amlwg, byddech yn cael canser yn y pen draw, a byddai pobl yn edrych yn ôl a dweud, 'A, y meddygon teulu hynny—da i ddim.' Penawdau'r Daily Mail: 'Ni allant wneud diagnosis i bobl mewn pryd'. Ond nid oeddem yn cael atgyfeirio, nid oedd caniatâd i ni atgyfeirio o fewn pythefnos oni bai fod gennych symptom baner goch.

Pe bawn yn meddwl eich bod yn sâl, ond nad oedd gennych symptom baner goch, ni allwn wneud unrhyw beth yn ei gylch. Gallaf wneud hynny bellach. Dyna ogoniant y ganolfan ddiagnosteg gyflym hon. Mae'n sylweddoli ac yn gwneud llawer mwy o'r teimlad greddfol hwnnw rydym bob amser wedi'i gael fel meddygon teulu. Yn gyffredinol, ar ôl i ni fod ym maes ymarfer cyffredinol am beth amser, gallwn ddweud a oes rhywbeth o'i le arnoch, gan ein bod wedi eich adnabod ers blynyddoedd, yn y bôn—Rhif 1—ac er efallai na fydd eich symptom yn ymddangos ar ryw siart fel baner goch neu am nad yw'r profion gwaed wedi newid eto, 'Nid ydych yn edrych yn iawn', ac mae hynny'n cyfiawnhau—. Mae'r teimlad greddfol hwnnw, am y tro cyntaf, wedi ein galluogi i wneud diagnosis brys. Dyna'r naid ymlaen rydym wedi bod yn gofyn amdani ers blynyddoedd fel meddygon teulu, i gael diagnosis cynnar. Mae'n gwbl drawsnewidiol.

Oherwydd gyda chanser yr ofari—rydym yn sôn yn aml am ganser yr ofari—un o'r symptomau cynharaf ar gyfer hynny yw stumog chwyddedig—stumog chwyddedig. Wel, ar unrhyw adeg, bydd y rhan fwyaf o'r boblogaeth ganol oed ac oedrannus â stumogau chwyddedig. Gallwn atgyfeirio pob un ohonoch, ond ni fyddai hynny'n helpu'r cyfraddau diagnosis cynnar o ran canser yr ofari. Ond mae rhywbeth arall gyda chanser yr ofari—nid ydych yn edrych yn dda i mi, mewn ffordd amhenodol, a buaswn yn sicrhau eich bod yn cael eich gweld. A dim ond yn ddiweddar rydym ni fel meddygon teulu yn ardal Castell-nedd Port Talbot wedi cael y gallu hwnnw. Mae ei angen arnom ledled Cymru, oherwydd mewn mannau eraill, rydym yn dal i ddisgwyl i'r blychau baner goch gael eu ticio. Mae angen i'r gwasanaeth gael ei gyflwyno ar unwaith ac mae angen strategaeth newydd ar gyfer canser. Diolch yn fawr.