Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Bwriad y cynnig hwn yw bod yn gyfraniad adeiladol at y ddadl ynglŷn â beth fydd yn digwydd i bolisi cydraddoldeb yma yng Nghymru ar ôl Brexit. Ar y meinciau hyn, credwn y dylid datganoli pob agwedd ar gyfraith cydraddoldeb, ond rydym yn ddigon realistig i ddeall, o ystyried natur y Llywodraeth ar ben arall yr M4 ar hyn o bryd, ein bod yn annhebygol o gael y datganoli hwnnw, fel y byddai llawer ohonom yn dymuno’i weld rwy'n siŵr, yn y tymor byr. Rydym yn llwyr gefnogi datganoli llawn a diamwys, ond os nad yw hynny'n mynd i ddigwydd, mae angen inni feddwl beth y gallwn ei wneud yma yng Nghymru o fewn y pwerau sydd wedi'u datganoli ar hyn o bryd.

Credaf fod llawer ohonom o’r farn ein bod yn debygol o weld newidiadau mawr yn yr amgylchedd cydraddoldeb ar lefel y DU neu Brydain. Ceir elfennau o'r Llywodraeth bresennol yn San Steffan sy'n wrthwynebus iawn i reoleiddio, a golyga hynny fod rhai ohonynt, yn fy marn i, yn wrthwynebus i gydraddoldeb. Mae’n rhaid i mi ddweud yn glir, Ddirprwy Lywydd, nad wyf yn awgrymu bod hynny'n wir am feinciau'r Ceidwadwyr yma; mae gennym hyrwyddwyr cydraddoldeb gwych ar feinciau'r Ceidwadwyr, a gwelaf Suzy Davies a Mark Isherwood yma, a cheir llawer o rai eraill. Ond mae'r duedd honno’n bodoli ar lefel y DU. Oni ddefnyddiwyd hynny fel cyfiawnhad dros Brexit—y byddai modd codi beichiau honedig oddi ar fusnes yn y DU? Rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi nad yw hynny'n rhywbeth y byddem yn dymuno’i weld, ond os yw'n mynd i ddigwydd, mae llawer o strwythur ein gweithgarwch yma yng Nghymru o ran hyrwyddo cydraddoldeb wedi'i seilio ar ddeddfwriaeth cydraddoldeb Prydain fel y mae ar hyn o bryd, ac os bydd hynny’n cael ei golli, bydd angen i ni roi camau ar waith yma. Rydym wedi sôn am nifer o ddewisiadau amgen—er enghraifft, ymgorffori confensiynau'r Cenhedloedd Unedig yng nghyfraith Cymru.

Rwy'n siŵr nad oes angen i mi nodi bod gennym broblem o ran cydraddoldeb a chyflogaeth yng Nghymru. Gwyddom fod menywod, yn draddodiadol, yn gwneud gwaith am gyflogau isel, gwaith ansicr, gwaith rhan-amser, a hoffwn dalu teyrnged i sefydliad Chwarae Teg, sy’n agos iawn at galon y Dirprwy Weinidog, rwy’n gwybod, am y gwaith y maent wedi'i wneud yn dangos inni beth y mae hynny'n ei gostio i'r economi—nid yn unig yr hyn y mae'n ei gostio i'r menywod unigol, ond beth y mae'n ei gostio i'r economi. Gwyddom, er enghraifft, fod mynediad pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig at swyddi rheoli o ansawdd uchel yma yng Nghymru yn wael iawn, a bod y rhan honno o'r boblogaeth yn fwy tebygol nag unrhyw un arall o fod wedi gor-gymhwyso ar gyfer y swyddi a wnânt. Gwyddom fod 46 y cant o bobl anabl yng Nghymru mewn cyflogaeth o gymharu â 78 y cant o'r boblogaeth gyfan, ac rwy'n siŵr nad oes yr un ohonom o’r farn fod hon yn sefyllfa foddhaol.

Pan fydd Llywodraeth Cymru yn rhoi contractau neu'n rhoi grantiau, mae gennym ganllawiau cryf ar hyn o bryd. Rwy’n cydnabod bod y canllawiau eu hunain yn dda. Mae gennyf rai cwestiynau ynglŷn â pha mor effeithiol y cânt eu defnyddio, a phan fydd busnes yn gwneud ymrwymiadau, fod hynny’n cael ei wirio a bod yr ymrwymiadau ar bapur yn cael eu gwirio i weld a ydynt yn cael eu cyflawni. Ond mae'r holl ganllawiau hynny, neu'r rhan helaeth o'r canllawiau hynny, er bod elfennau, er enghraifft, sy'n dod o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, yn dod o Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Os yw'r Ddeddf Cydraddoldeb yn cael ei diwygio a'i glastwreiddio, bydd angen edrych eto ar y canllawiau hynny.

Credaf y byddai'n iawn rhoi sylfaen ddeddfwriaethol i’r gofynion hynny fel na all fod unrhyw amheuaeth ynglŷn â'r hyn sy'n ofynnol. Felly, gallai'r ddeddfwriaeth arfaethedig hon ddarparu ar gyfer: archwiliadau cydraddoldeb cyn contract; ymrwymiadau cydraddoldeb rhwymol penodol wedi'u teilwra i ba bynnag fusnes ydoedd yn rhan o’r broses gontractio; yn hollbwysig, monitro cydraddoldeb yn ystod cyfnod y grant hwnnw neu'r trefniant busnes hwnnw; a chosbau os na chyflawnir yr ymrwymiadau cydraddoldeb hynny heb reswm da. Weithiau, wrth gwrs, bydd rhesymau da pam nad ydynt yn cael eu cyflawni, ond os nad ydynt yn cael eu cyflawni heb reswm, yna dylai fod cosb. Wrth gwrs, byddai angen i'r gofynion hyn fod yn rhesymol ac yn gymesur, gan ddibynnu ar raddfa'r buddsoddiad a maint y sefydliad, ond dylent fod yn berthnasol i bawb, yn fy marn i.

Nawr, mae'r cynnig hwn yn adeiladu, wrth gwrs, ar waith y Comisiwn Gwaith Teg, sy’n galw, wrth gwrs, ar Lywodraeth Cymru i ddeddfu yn rhai o'r meysydd hyn. Dylwn ddweud, Ddirprwy Lywydd, na chredaf fy mod wedi geirio'r cynnig yn berffaith, oherwydd yn fy marn i, dylai'r dull deddfwriaethol hwn fod yn berthnasol i holl grantiau, benthyciadau a chontractau caffael Llywodraeth Cymru, a gellid ymestyn y ddeddfwriaeth i gynnwys y sector cyhoeddus yn ei gyfanrwydd, gan gynnwys y sector iechyd, llywodraeth leol, ac ati. Gellid ymestyn yr un dull hefyd i gynnwys sefydliadau trydydd sector sy'n contractio gyda’r sector cyhoeddus yng Nghymru, neu'n derbyn grantiau ganddo.

Ni fuaswn am roi'r argraff, Ddirprwy Lywydd, ein bod am osod beichiau anghymesur, ond er y gall pob un ohonom fod yn falch fod llai o'n dinasyddion allan o waith bellach, rwy'n siŵr y dylai pob un ohonom bryderu bod cymaint o ansawdd y gwaith hwnnw'n wael. Mae'n waith cyflog isel, mae'n waith ar gontractau dim oriau, mae'n waith ansicr. Gwn y bydd Llywodraeth Cymru yn cytuno â ni ar y meinciau hyn nad yw hynny'n ddigon da, ac nid yw'r cyfyngiadau ar fynediad y rheini sy'n cael cyfleoedd rhag cael cyfleoedd gwell yn ddigon da chwaith. Ar Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yr wythnos diwethaf, buom yn trafod yr anghydbwysedd sylweddol rhwng nifer y dynion a'r menywod sy'n ymgymryd â gradd-brentisiaethau, er enghraifft, a sut y gellir mynd i’r afael â hynny. Rwy'n gobeithio, Ddirprwy Lywydd, y gall pob un ohonom gytuno na ddylid gwario arian cyhoeddus Cymru mewn ffyrdd sy’n caniatáu i anghyfiawnder neu anghydraddoldeb barhau, a buaswn yn gofyn i’r Aelodau gefnogi’r cynnig hwn heddiw i'w gwneud hi'm bosibl archwilio ymhellach. Rwy'n edrych ymlaen at gyfraniadau’r Aelodau i'r ddadl, ac at ymateb.