Part of the debate – Senedd Cymru am 5:32 pm ar 20 Mai 2020.
Diolch, Lywydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fod y ddwy set o reoliadau'n diwygio'r prif reoliadau ar y cyfyngiadau coronafeirws, ac fe'u gwneir, fel y nodwyd gan y Gweinidog, o dan Ddeddf Iechyd y Cyhoedd (Rheoli Clefydau) 1984. Nawr, i roi cyd-destun, hoffwn amlinellu'n fras ddiben y prif reoliadau, a ddaeth i rym ar 26 Mawrth ac a gymeradwywyd wedyn gan y Senedd ar 29 Ebrill.
Mae'r rheoliadau hynny'n gosod cyfyngiadau ar symudiad unigolion, gan nodi amgylchiadau lle gallant adael y fan lle maent yn byw, ac atal grwpiau o fwy na dau o bobl ac eithrio mewn rhai amgylchiadau, ac unwaith eto, fel y nodwyd eisoes, maent yn ei gwneud yn ofynnol i gau rhai busnesau a gosod gofynion ar fusnesau eraill, yn ogystal â dyletswyddau i gau rhai llwybrau cyhoeddus a thir. Daeth y rheoliadau diwygio Rhif 2 i rym ar 25 Ebrill, a daeth y rheoliadau diwygio Rhif 3 i rym ar 11 Mai.
Darperir ein hadroddiadau ar y rheoliadau hyn gyda'r agenda, felly maent gerbron yr Aelodau. Nid oes unrhyw bwyntiau adrodd technegol yr hoffem eu codi yn y naill achos na'r llall, ond rwyf am ei gwneud yn gwbl glir ein bod wedi rhoi sylw manwl iawn i'r rheoliadau hyn. Rydym i gyd yn deall yn llawn y rhesymeg sy'n sail i'r pwerau. Mae'r Gweinidog ei hun wedi esbonio'r rhesymeg hefyd, ond serch hynny, mae'n bwysig cydnabod, mae'n debyg, mai dyma'r cyfyngiad mwyaf ar ryddid a hawliau sylfaenol a roddwyd ar waith ledled y DU ers yr ail ryfel byd. Felly, mae'n hanfodol fod y gwaith o gyflawni a gweithredu'r pwerau eithriadol hyn yn cael ei graffu'n rheolaidd gan bwyllgor a chan y Senedd hon, gan mai ni sy'n diogelu'r hawliau y maent yn eu cyfyngu, a sicrhau eu bod ond ar waith cyhyd ag y bo diogelwch y cyhoedd yn galw am wneud hynny a'u bod yn gyfyngiad sy'n gymesur â'r risg.
Nawr, mae ein rhwymedigaethau hawliau dynol hefyd yn hanfodol, felly mae'n bwysig fod y rhain yn cael eu hamlygu, a'r hyn yr hoffwn ei wneud yw canolbwyntio ar yr agweddau hawliau dynol ar y rheoliadau diwygio, y tynnwn sylw atynt yn yr adran ar rinweddau yn ein hadroddiad. Felly, nodasom fod yr erthyglau canlynol yn berthnasol i'r rheoliadau Rhif 2: erthygl 8, sef yr hawl i barch at fywyd preifat a theuluol; erthygl 9, sy'n ymwneud â rhyddid meddwl, cydwybod a chrefydd; erthygl 11, rhyddid i ymgynnull a chymdeithasu; ac erthygl 1 o'r protocol cyntaf, gwarchod eiddo. Nawr, mae pob un o'r rhain yn hawliau cymwysedig, y gellir ymyrryd â hwy cyn belled â bod cyfiawnhad dros yr ymyrraeth honno, fel y mae'r Gweinidog eisoes wedi dynodi.
Nawr, yn wreiddiol, nid oedd memorandwm esboniadol Llywodraeth Cymru yn nodi'r erthyglau penodol y mae'n ystyried eu bod yn berthnasol i'r rheoliadau hyn, felly nodasom fod y Llywodraeth wedi cyflwyno sylwebaeth gyfyngedig ar y cyfiawnhad dros ymyrryd ag arfer hawliau dynol o ganlyniad i'r rheoliadau, yn bennaf er mwyn atal clefydau heintus rhag lledaenu a diogelu iechyd y cyhoedd, ac mewn modd sy'n gymesur. Fodd bynnag, dylai wneud ei chyfiawnhad drwy gyfeirio at erthyglau penodol Deddf Hawliau Dynol 1998 sy'n berthnasol, ac mae dull o'r fath yn caniatáu i Lywodraeth Cymru esbonio'n gliriach yr ymarfer cydbwyso a gynhaliodd fel sy'n ofynnol dan gyfraith hawliau dynol pan fo hawl breifat yn gwrthdaro â budd cyhoeddus. Nid wyf yn dweud, wrth gwrs, fod hawliau dynol wedi'u torri; nid wyf ond yn pwysleisio, hyd yn oed ar adegau o argyfwng, na ddylid anghofio am hawliau dynol.
At hynny, rhaid inni ymwrthod bob amser â'r demtasiwn i ganiatáu i gyfyngu ar ryddid a hawliau gael ei normaleiddio mewn unrhyw fodd. Felly, rwy'n croesawu ymateb Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad. Yn ogystal â'r erthyglau y cyfeirir atynt yn ein hadroddiad, mae'n nodi bod erthygl 5, sef yr hawl i ryddid, ac erthygl 14, gwahardd gwahaniaethu, hefyd yn berthnasol. Mae hefyd yn darparu sylwebaeth fanylach sy'n cyfiawnhau ac yn esbonio'r ymyrraeth ar arfer hawliau dynol.
Gan droi yn awr at y rheoliadau Rhif 3, mae'r rheoliadau hyn yn gwneud nifer o bethau pwysig unwaith eto, fel yr amlinellodd y Gweinidog: caniatáu i lyfrgelloedd, canolfannau garddio a meithrinfeydd planhigion agor yn amodol ar ofynion i roi pob mesur rhesymol ar waith i sicrhau bod pellter o 2m yn cael ei gadw gan unigolion ar y safle ac unigolion sy'n aros i fynd i mewn i safle; pennu bod gadael y man lle rydych yn byw i gasglu nwyddau a archebir o siop sy'n gweithredu ar sail archebu a chasglu yn esgus rhesymol at ddiben rheoliad 8(1) o'r prif reoliadau; a chael gwared ar y cyfyngiad i ymarfer corff unwaith y dydd yn unig.
Nawr, o ran hawliau dynol, mae'r memorandwm esboniadol yn egluro bod erthyglau 8 ac 11 yn ogystal ag erthygl 1 o'r protocol cyntaf yn berthnasol i'r rheoliadau. Unwaith eto, darperir peth sylwebaeth ar gyfiawnhad dros ymyrryd â'r hawliau hyn. Yn fwyaf penodol, mae'r rheoliadau'n ychwanegu cymesuredd gofynion a chyfyngiadau fel ystyriaeth pan fydd Gweinidogion Cymru yn adolygu'r prif reoliadau coronafeirws. Yn ein hadroddiad, nodwn fod cymesuredd yn ystyriaeth sylfaenol wrth asesu'r cyfiawnhad dros ymyrryd â rhai hawliau unigol o dan Ddeddf Hawliau Dynol 1998 ac mae'n mynd at wraidd cyfreithlondeb y penderfyniad i ymyrryd â'r hawliau hynny. Felly, fel y cyfryw, rydym yn croesawu'r gwelliant hwn oherwydd ei fod yn cydnabod dyletswydd drosfwaol Gweinidogion Cymru i fod yn gymesur, fel y mae'r Gweinidog wedi cadarnhau, o dan Ddeddf iechyd y cyhoedd 1984, a hefyd eu cyfrifoldeb trosfwaol i sicrhau cydymffurfiaeth â'r Ddeddf Hawliau Dynol, ac rydym yn fodlon ei fod yn gwneud hynny. Diolch, Lywydd.