5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr adnoddau ychwanegol a fydd ar gael i awdurdodau lleol i ymdrin â'r pwysau presennol? OQ55327

7. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r pwysau ariannol ychwanegol sy'n wynebu llywodraeth leol oherwydd y pandemig Covid-19? OQ55328

8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cymorth a roddir i gynghorau sir, tref a chymuned yn ystod y pandemig Covid-19? OQ55317

Diolch, Russell.

Nick.

Nick sydd yno, nid Russell.

Mae'n ddrwg gennyf, Nick. Mae'n ddrwg iawn gennyf.

Rydym yn swnio'n debyg iawn.

Nac ydych. Ond yn anffodus, ni ddeuthum â fy sbectol gyda fi o Abertawe— [Chwerthin.]—

Nid oes Churchill y tu ôl i mi.

A gawn ni symud ymlaen at yr ateb?

Dylwn fod wedi gweld hynny. Mae’n ddrwg gennyf. Ymddiheuriadau, Nick. O waelod calon. Mae'r pandemig wedi rhoi pwysau ariannol ychwanegol ar awdurdodau lleol yn deillio o gyfrifoldebau newydd, costau ychwanegol a cholli incwm. Rydym yn darparu cyllid o £188 miliwn i gefnogi'r rhain ac yn gweithio'n agos gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i barhau i asesu ac ymateb i effeithiau'r pandemig. 

Diolch, Weinidog. Ac rydym eisoes wedi clywed gan Aelodau eraill am y pwysau ychwanegol y mae awdurdodau lleol yn ei wynebu ar hyn o bryd. Maent yn amlwg yn wynebu colli llawer iawn o incwm ac wedi bod yn gwneud hynny ers rhai misoedd bellach, ond hefyd maent yn wynebu'r pwysau ychwanegol, wrth inni symud ymlaen, o addasu canol trefi ac ati i ganiatáu ar gyfer cadw pellter cymdeithasol. Hefyd, bydd y system gynllunio o dan straen, a mwy na thebyg bod cryn dipyn o ôl-groniad yn datblygu yn y system gynllunio. Felly, y materion hyn i gyd—. Pa gefnogaeth rydych chi wedi'i rhoi i awdurdodau lleol? A pha drafodaethau a gawsoch gyda CLlLC i sicrhau, wrth inni gefnu ar y pandemig, fod awdurdodau lleol mewn sefyllfa i ymateb i'r heriau sydd o'n blaenau, heb fynd i wynebu problemau mwy sylweddol yn y dyfodol na’r hyn sydd ganddynt ar hyn o bryd? 

Yn hollol. Maent wedi wynebu llawer iawn o bwysau ac anawsterau wrth golli incwm, fel y dywedwch, a cholli incwm o ystod o bethau, gan gynnwys ffioedd a thaliadau o bethau syml fel meysydd parcio a chanolfannau hamdden, i golli incwm ardrethi annomestig, incwm y dreth gyngor—mwy o bobl yn hawlio arian cynllun rhyddhad y dreth gyngor, er enghraifft—ac nid ydym eto wedi gweld beth sy'n digwydd i gyfraddau casglu’r dreth gyngor. Felly, buom yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar lefel swyddogol, a minnau gyda'r arweinwyr, a hefyd gyda CLlLC. Rwy'n cael cyfarfodydd mynych iawn gyda CLlLC a'i harweinwyr a'i swyddogion i wneud hynny. Felly, er enghraifft, ar hyn o bryd, rydym yn gwneud gwaith i geisio deall beth yw effaith y galw cynyddol ar gronfa rhyddhad y dreth gyngor a beth fydd y cyfraddau casglu er mwyn inni allu dechrau rhoi mesurau ar waith i ddiogelu yn erbyn rhai o oblygiadau hynny. 

Ar ddechrau'r pandemig, gwnaethom gyflwyno taliadau grant cymorth refeniw mis Mai a mis Mehefin yn gynt, sef cyfanswm o £526 miliwn i mewn i fis Ebrill, i gefnogi llif arian awdurdodau lleol yng nghamau cychwynnol y pandemig, a gwnaethant gamu i'r adwy, oherwydd nid oeddem eisiau iddynt boeni am lif arian wrth iddynt wneud y peth iawn, ac maent wedi camu i'r adwy yn bendant iawn. 

Mae'r gronfa caledi yn darparu £110 miliwn ar gyfer y costau ychwanegol, a £78 miliwn arall yn benodol ar gyfer incwm a gollir. Ac rydym wedi bod yn darparu sawl math arall o gyllid i awdurdodau lleol ar gyfer rhai o'r mentrau y sonioch chi amdanynt, ac wrth gwrs, mae ganddynt yr holl grantiau trafnidiaeth a'r gweddill a oedd ganddynt yn y gorffennol. 

Felly, rydym wedi bod yn gweithio'n dda iawn fel tîm ar draws ystod o ffactorau sy’n creu pwysau i ddeall beth ydynt ac i allu datrys y rheini wrth iddynt ymddangos, a gweithio gydag awdurdodau lleol yn arbennig am eu bod wedi ymgymryd â phethau fel profi, olrhain a diogelu ar ein rhan, ac fel y gwyddoch, maent yn gweinyddu'r cynllun bocs bwyd ar gyfer unigolion a warchodir ar ein rhan. Ac mae angen inni ddeall sut y mae'r pethau gwych y maent wedi’u gwneud yn dda iawn yn cael eu staffio'n llawnach wrth inni ddechrau hwyluso'r broses o lacio’r cyfyngiadau, ac wrth i staff ddychwelyd at eu dyletswyddau arferol. Mae angen i ni ddeall effaith hynny. Felly, rydym wedi gweithio'n agos iawn ar hynny yr holl ffordd drwodd. 

Weinidog, rwyf wedi dweud wrthych o'r blaen fy mod yn credu bod awdurdodau lleol wedi bod yn rhagorol yn eu hymateb i argyfwng COVID, ac rwy'n ddiolchgar iawn i gyngor Torfaen am bopeth y maent wedi'i wneud. Ond rwy’n glir iawn eu bod o dan bwysau ariannol aruthrol nawr, ac yn enwedig mewn gofal cymdeithasol. Rwy’n croesawu’n fawr y £40 miliwn ychwanegol a gyhoeddwyd i awdurdodau lleol ar gyfer gofal cymdeithasol, ond hyd yn hyn dim ond peth o’r arian hwnnw y maent wedi’i weld, a chredaf ei bod yn hanfodol nawr fod awdurdodau lleol yn gweld yr arian ar gledr eu llaw. A gaf fi ofyn a fyddwch yn trafod hyn gyda'r Dirprwy Weinidog i weld pa gamau y gall y Llywodraeth eu cymryd i sicrhau bod cymaint o arian â phosibl yn cyrraedd y rheng flaen cyn gynted â phosibl? Diolch. 

Diolch, Lynne. Rwy'n cael cyfarfodydd rheolaidd gyda'r Gweinidog iechyd a'r Dirprwy Weinidog iechyd, ac mewn gwirionedd cawsom un neithiwr ddiwethaf i drafod yr union fater hwn. Mae'r system hyd yma wedi bod ar sail hawliadau. Nid yw’r arian yn cael ei ddosbarthu yn yr un ffordd yn hollol ag y byddech chi fel arfer yn ei weld. Felly, rydym wedi bod yn gofyn i awdurdodau lleol hawlio treuliau ychwanegol o ganlyniad i gynyddu cyfraddau comisiynu neu helpu i gynorthwyo gyda lleoedd gwag neu gynorthwyo gyda chostau ychwanegol sydd gan ddarparwyr amrywiol, yn fewnol ac yn allanol. Ac yn wir, neithiwr, roeddem yn trafod symud ymlaen, beth a wnawn gyda chyfran arall o arian y gobeithiwn ei chael er mwyn parhau i gefnogi cartrefi gofal wrth i ni weithio trwy'r pandemig, oherwydd mae'n gwbl hanfodol nid yn unig fod gennym y gofal gorau yn ein cartrefi gofal, ond eu bod yn gallu goroesi’n ariannol a dal i fod yno yr ochr draw i'r pandemig, fel nad ydym yn tarfu ar bobl am ddim rheswm. Felly, dyna sgwrs barhaus rhyngof fi a'r Gweinidogion, a rhyngom ni ac awdurdodau lleol a'r sector gofal. A gallaf ddweud wrthych ein bod yn ei drafod yn rheolaidd iawn wir. 

Weinidog, rydych chi’n cael cwestiwn gennyf fi yn awr. [Chwerthin.] Diolch. Weinidog, rydych wedi amlinellu cymorth i awdurdodau lleol, ond rwyf wedi cael nifer o gynghorau tref a chymuned yn cysylltu â mi, ac rwy'n ymwybodol fod rhai o'r cynghorau hynny’n dioddef yn sylweddol—rhai yn fwy nag eraill efallai. Felly, os caf sôn am Gyngor Tref y Trallwng, er enghraifft, fe ddioddefodd golledion incwm trwy ei ganolfan ddydd, cau'r ganolfan wybodaeth i dwristiaid, y farchnad, a thrwy roi ei chyfleusterau cymunedol ar osod. Felly, mae'n ddigon posibl y bydd y colledion incwm yn gannoedd o filoedd o bunnoedd i'r cyngor tref penodol hwn. Rwy'n derbyn y bydd pob cyngor tref a chymuned yn wahanol, ond pa gyllid a chymorth penodol a allai fod ar gael ar gyfer yr haen benodol hon o lywodraeth? 

Y cynghorau cymuned—gallaf gadarnhau bod y rhai sy'n wynebu'r caledi ariannol mwyaf trwy golledion incwm yn gymwys i gael arian o’r gronfa caledi. Felly, mae honno ar gael iddynt

Ond fel ar gyfer prif gynghorau, rydym yn disgwyl i gynghorau tref a chymuned sy'n profi colledion incwm edrych, yn y lle cyntaf, ar ba gymorth y gallant ei gael ar unwaith: felly, pethau fel y cynllun ffyrlo, cynllun cadw swyddi, grant Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi lle bo hynny'n briodol, defnyddio cronfeydd wrth gefn, gwneud cais i'r prif gynghorau i gael rhandaliadau praesept yn gynt er mwyn lleddfu problemau llif arian ac ati—felly, dyna'r un set o reolau yn union ag sy’n berthnasol i'r prif gynghorau—ac yna dod atom ni gyda thaenlen benodol, os mynnwch, o beth yw'r incwm a gollwyd a pha drefniadau lliniaru a roddwyd ar waith ganddynt, beth y maent wedi gallu ei wneud, fel y gallwn ei ystyried yn rhan o'r system hawliadau sydd gennym ar gyfer y gronfa caledi. Felly, cânt eu trin yr un fath yn union â'r prif gynghorau yn hynny o beth. 

Diolch. Dychwelwn at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 6—Jack Sargeant.