Part of the debate – Senedd Cymru am 4:57 pm ar 8 Gorffennaf 2020.
Ddirprwy Lywydd, roedd hwnnw'n adroddiad llawn a chynhwysfawr iawn ar yr hyn y credaf ei fod yn adroddiad byr ardderchog a phwrpasol, adroddiad sydd wedi darparu cryn dipyn o ddata pwysig iawn am yr effaith ar chwaraeon. A'r pwynt pwysig ynddo i mi yw hwn mewn gwirionedd: yn gyntaf, mae'r effaith yn mynd i fod yn drwm iawn ar sefydliadau ar lawr gwlad yn ein cymunedau, a dyna lle mae angen inni ganolbwyntio.
Mae llawer o glybiau bellach yn paratoi i ddychwelyd. Rwy'n falch iawn fod rhai o'n cynghorau wedi bod yn ddigon darbodus i geisio gwneud gwaith i baratoi ar gyfer hynny. Er enghraifft, mae Rhondda Cynon Taf yn fy ardal i wedi bod yn torri'r gwair yn y caeau oherwydd y perygl o golli'r caeau hynny am flwyddyn neu ddwy am nad ydynt yn cael eu torri'n rheolaidd. Felly, mae o leiaf rai paratoadau wedi bod yn digwydd.
I mi, rwy'n credu mai'r hyn rydym wedi gallu dechrau ei nodi yw ffordd newydd o edrych ar chwaraeon. Oherwydd mae'r rhyngweithio rhwng chwaraeon, iechyd, morâl, cymuned, lles, y cysylltiadau rhwng addysg ac iechyd, mae'n ymddangos i mi, yn bwysig tu hwnt. A chredaf fod y modd yr awn yn ein blaenau, gan edrych ar chwaraeon a'r rôl y mae'n ei chwarae mewn ffordd wahanol, yn mynd i fod yn eithriadol o bwysig, ac roedd y pwynt hwnnw, wrth gwrs, i'w weld yn y dystiolaeth a gawsom.
Rwyf hefyd yn pryderu'n arbennig am rai o'r campau llai adnabyddus sy'n eithaf aml yn cael cryn dipyn o gefnogaeth: er enghraifft, pêl-fasged, tîm pêl-fasged Cymru, sydd wedi perfformio'n dda iawn, a thîm ParaCheer Cymru, a berfformiodd yn y Cynulliad hwn yn weddol ddiweddar. Nawr, nid ydynt yn perthyn i'r categorïau arferol o chwaraeon, ond chwaraeon ydynt—cyfuniad o chwaraeon a dawns. Ac wrth gwrs, mae yna chwaraeon eraill o gwmpas. Fe fyddwn i'n disgrifio rhai o'r ysgolion dawns fel chwaraeon mewn gwirionedd.
Yn fy etholaeth, mae gennym Dance Crazy Studios gyda 600 o ddisgyblion, sydd wedi cynhyrchu pencampwyr y DU o blith eu pobl ifanc. Mae'n gorff hollol anhygoel sy'n perfformio'n wych. Ond wrth gwrs, maent yn dal i fod yn yr un sefyllfa â champfeydd ac eraill, er enghraifft, sy'n methu perfformio, er bod cymaint o bobl ifanc, plant, a fyddai, yn ystod yr haf hwn, rwy'n meddwl, yn mwynhau'r cyfle yn awr i allu cymryd rhan mewn gweithgareddau. Ac rwy'n gwybod, er enghraifft, gyda Dance Crazy, maent yn dweud, 'Edrychwch, fe wnawn ni hyn yn yr awyr agored; fe wnawn ni hyn gan gadw pellter cymdeithasol; fe wnawn bopeth sydd ei angen.' Ac rwy'n credu bod yn rhaid inni edrych ar rai o'r rhain yn ein cymunedau o ran y cyfraniad penodol y byddant yn ei wneud i les a llesiant pobl ifanc dros yr wythnosau nesaf.
Mae her bellach i'n canolfannau hamdden, sydd, fel y gwyddom, yn wynebu heriau gwirioneddol, a'r effaith ar awdurdodau lleol o ran yr incwm a gollir, ond hefyd o ran ffitrwydd, gan fod llawer o'n canolfannau hamdden wedi'u lleoli yn ein cymunedau dosbarth gweithiol yn bennaf. O'n cymunedau dosbarth gweithiol i raddau helaeth y daw'r gyfran o bobl sy'n eu defnyddio yn hytrach na defnyddio campfeydd preifat ac yn y blaen. Felly, cymorth i gynghorau sydd wedi colli'r incwm hwnnw, a hyd yn oed pan fydd y canolfannau hamdden hyn yn dechrau gweithredu eto, bydd y niferoedd a fydd yn eu mynychu'n is.
Ac mae a wnelo'r pwynt olaf a wnaf ag argymhelliad 3, sy'n ymwneud â'r pwynt a wnaeth Helen Mary Jones mor dda, sef mater anghydraddoldeb. Y cymunedau dosbarth gweithiol sy'n mynd i gael eu taro galetaf; y cymunedau mwyaf difreintiedig fydd yn cael eu taro galetaf yn ddiwylliannol, o ran gweithgarwch, o ran iechyd ac o ran mynediad. Mae'n ymddangos i mi mai un opsiwn atyniadol iawn fyddai i Lywodraeth Cymru wneud asesiad penodol iawn o gydraddoldeb mewn perthynas â chwaraeon a'r effaith ar ein cymunedau pan ddaw'n fater o flaenoriaethu'r union adnoddau sydd ar gael inni. Diolch.