Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd dros dro, a diolch am y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl yma y prynhawn yma. Diolch i'r Pwyllgor Cyllid am ddod â'r ddadl yma gerbron. Yn anffodus, oherwydd amser eleni yn y lle yma, dydw i ddim yn gallu bod yn Aelod o'r Pwyllgor Cyllid bellach ac rwy'n gresynu at hynny, ond rydw i yn ddiolchgar bob amser am waith trylwyr y pwyllgor wrth roi ystyriaeth i'r blaenoriaethau sydd o'n blaenau ni mewn cyd-destun newydd iawn.

Fel bob amser, mae yna ystod eang o flaenoriaethau wedi cael eu nodi gan y rhai a wnaeth ymateb i waith ymgysylltu'r pwyllgor, ond nid cyfnod normal ydy hwn, felly gall y blaenoriaethau ddim bod yn rhai normal ychwaith. Mae gennym ni gyd-destun di-gynsail, yn dilyn pedwar mis di-gynsail, sy'n mynd i olygu llawer mwy na phedwar mis o gyfnod anodd o'n blaenau ni. Mae canlyniadau a goblygiadau'r hyn rydyn ni wedi bod yn byw drwyddo fo, ac yn parhau i fyw drwyddo fo, yn mynd i fod efo ni o ran penderfyniadau gwariant am flynyddoedd i ddod.

Mae'n rhaid, dwi'n meddwl, inni fod yn feiddgar yn ein hymateb i'r sefyllfa yma. Mae yna gymaint o bethau unigol yn ein bywydau ni—edrychwch o'n cwmpas ni—sydd wedi newid yn sgil y pandemig yma. Mae yna bethau rydyn ni'n gobeithio y gallwn ni eu rhoi nhw y tu cefn inni mor fuan â phosib, a dychwelyd i normalrwydd, mae yna bethau eraill rydyn ni gyd yn gobeithio fydd yn aros efo ni am yn hir—o brofiadau positif rydyn ni wedi eu dysgu, a'r newidiadau mewn meddylfryd sydd wedi dod i'r amlwg dros y misoedd diwethaf. A dyna fuaswn i'n leicio ei weld yn cael ei adlewyrchu yn y ffordd mae cyllidebu yn digwydd o fewn Llywodraeth Cymru ac yn sgrwtini ein Senedd ni ohono fo.

Mae yna bethau penodol iawn, fel ein dealltwriaeth ni, unwaith eto, o werth llywodraeth leol. Fel dywedodd Mike Hedges, mae eisiau sicrhau ein bod ni, drwy brosesau cyllido, yn adlewyrchu'r ffaith ein bod ni unwaith eto wedi dod i werthfawrogi'r gwaith sy'n cael ei wneud gan lywodraeth leol. Mae eisiau cofio bod gofal tuag at eraill wedi dod yn commodity mwy gwerthfawr yn ein meddyliau ni gyd erbyn hyn. Tra dwi i wedi bod, ym Mhlaid Cymru, yn galw am fabwysiadu prosesau cyllido llesol—well-being budgeting—fel sydd wedi bod yn digwydd mewn gwledydd eraill—dwi wedi bod yn galw am hyn ers tro—mae yna gyd-destun gwahanol i hynny rŵan, dwi'n meddwl. Ac mae meddwl am wneud penderfyniadau gwariant mewn ffordd sydd go iawn yn ystyried pa effaith mae'r rhain yn mynd i gael ar bobl a'u hamgylchiadau nhw yn dod yn fwy pwysig nag erioed—am wn i, bod penderfyniadau ar wariant ar faterion amgylcheddol yn rhan o hynny.

Rydyn ni wedi dod i werthfawrogi y byd o'n cwmpas ni a'r bygythiad i'r byd o'n cwmpas ni mewn ffordd wahanol yn ystod y pandemig yma. Felly, tra mae llawer ohonon ni wedi bod yn galw am flaenoriaethu'r gwariant a'r ymateb i'r argyfwng hinsawdd, mae hynny wedi dod yn fwy pwysig rŵan. A beth mae'r gwaith ymchwil gan y Pwyllgor Cyllid yn ei wneud ydy dangos yn gryf iawn fod pobl am i hynny gael ei adlewyrchu yng nghyllidebau Cymru. Os ydw i'n cofio'n iawn, roedd 78 y cant o'r rheini wnaeth ymateb i'r pôl ar Twitter—. Wrth gwrs, dydyn ni ddim yn gallu rhoi gwerth llwyr ar bethau felly, ond mae o'n rhoi arwydd inni fod bron i 80 y cant yn meddwl y dylai penderfyniadau amgylcheddol fod yn gyrru penderfyniadau ar wariant ac ar y gyllideb. 

Mae yna bethau penodol y gallwn i sôn amdanyn nhw y buaswn i'n dymuno eu gweld mewn cyllideb sy'n ymateb i'r argyfwng—pethau fel guarantee cyflogaeth i bobl ifanc rhwng 18 a 24 oed; arian ar gyfer ailsgilio Cymru yn sgil yr argyfwng yma, a'r angen i daro nôl yn economaidd a sgilio ein pobl ifanc i wneud hynny; yr angen am gael cronfa i adnewyddu Cymru—biliynau o bunnau, a rhagor o allu benthyca er mwyn delifro'r rheini. Ac mi fyddaf i'n annog a chefnogi'r Llywodraeth wrth wthio am newidiadau i'n rheolau fiscal ni i sicrhau ein bod ni yn gallu gwneud y buddsoddiadau hynny rŵan, yn y cyfnod sydd i ddod, achos rŵan rydyn ni angen edrych ar bethau mewn ffordd wahanol ac adeiladu Cymru sy'n ffit ar gyfer y dyfodol.