3. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Cyfyngiadau coronafeirws lleol ym Mwdeistref Caerffili a Rhondda Cynon Taf

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:51 pm ar 16 Medi 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 3:51, 16 Medi 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch am y cwestiynau. Ar y pwynt olaf yn gyntaf, mae datblygiad posibl Prifysgol De Cymru yn dal i fod mewn treialon. Deallwn eu bod yn edrych yn gadarnhaol. Mae'n un o nifer o brofion pwynt gofal posibl lle gallwch brofi pobl yn gyflym. Mae gennym eisoes ddyfais o'r fath y mae gennym ni a'r Alban yn arbennig ddiddordeb ynddi, a dylai honno, unwaith eto, ddarparu prawf mewn llai nag 20 munud. Felly, yn hollbwysig, dylai'r prawf hwnnw ein galluogi i fynd i'r afael â rhai mathau o'r ffliw hefyd, sy'n arbennig o ddefnyddiol yn ystod tymor y ffliw hyd yn oed os nad oes COVID ar bobl. Os oes ffliw arnynt, mae'n glefyd heintus a dylem gofio bod 8,000 i 10,000 o bobl ledled y DU yn colli eu bywydau yn ystod tymor ffliw cyffredin. Felly, mae bygythiadau gwirioneddol, ac os oes angen i chi gael brechiad ffliw gan y GIG, rydych mewn grŵp agored i niwed mewn perthynas â COVID hefyd. Felly, wrth inni gael rhagor o wybodaeth, byddwn yn parhau i sicrhau bod hwnnw ar gael, nid yn unig i'r Aelod etholaeth, ond i'r Aelodau ar draws y Siambr hefyd.

Ar eich pwynt ynglŷn â gorfodaeth, unwaith eto, y pwynt am swyddogion iechyd yr amgylchedd a'r gwaith y maent wedi'i wneud a'r ffordd y maent wedi gweithio gyda'i gilydd ar draws ffiniau—mae rhai partneriaethau ar draws gwahanol awdurdodau lleol—mae eu hymrwymiad yn arwyddocaol iawn ac mae wedi gwneud gwahaniaeth mawr iawn o ran y cydgysylltiad rhwng cyfrifoldebau awdurdodau lleol a'r gwasanaeth iechyd hefyd. Mae ein gwasanaethau iechyd a llywodraeth leol yn bendant wedi gweithio fel tîm. Felly, bydd y gweithgarwch gorfodi hwnnw—y gwiriadau—yn parhau, ond y man cychwyn yw sicrhau bod busnesau eu hunain yn dilyn y rheolau a bod cwsmeriaid yn dilyn y rheolau hefyd.

Daw'r rheolau i rym am 6 o'r gloch yfory, ond fel y gwelsom yng Nghaerffili, mae ymddygiad yn dechrau newid cyn gynted ag y gwneir y cyhoeddiad, ac rydym eisiau i bobl ymddwyn fel hyn i ddiogelu eu hunain, eu teuluoedd a'u cymuned. Dyna yw pwynt a diben hyn: ceisio achub bywydau. Mae canllawiau Caerffili yn ddefnyddiol i bobl Rhondda Cynon Taf oherwydd ein bod wedi ateb amryw o gwestiynau. Bydd cwestiynau tebyg iawn i'r rhai a ofynnwyd yng Nghaerffili. Yn ogystal â chanllawiau Caerffili, mae'n ymwneud â chyfyngu ar yr oriau gwerthu mewn safleoedd trwyddedig.

Ar ysgolion ac unigolion â chyfrifoldebau gofalu, hyd yn oed yng nghanol y cyfyngiadau symud cenedlaethol, roedd yn esgus rhesymol i rywun ymweld â pherson arall yn eu cartref os oes gennych gyfrifoldebau gofalu amdanynt. Mae hynny'n dal yn wir yn awr. Ond nid ydym yn gweld y trefniadau aelwydydd estynedig yn goroesi o yfory ymlaen yn Rhondda Cynon Taf oherwydd y dystiolaeth ynglŷn â throsglwyddo cymunedol a heriau pobl yn cymysgu dan do heb gadw pellter cymdeithasol.

Daw hynny'n ôl at y pwynt olaf sy'n rhaid i mi fynd i'r afael ag ef, eich pwynt am drosglwyddiad cymunedol neu glystyrau. Os ystyriwch y materion a welsom, er enghraifft, mewn amrywiaeth o ardaloedd, boed yn broblem bresennol General Dynamics, lle mae llawer o'r gweithlu ym Merthyr Tudful, ond mae rhai gweithwyr yn teithio o ymhellach i ffwrdd, neu'r broblem flaenorol a welsom—gwelaf yr Aelod dros Flaenau Gwent yn yr ystafell—yn Zorba, lle roedd gweithlu mawr, ond roeddem yn deall pwy oeddent a lle roeddent yn byw. Roedd y cyflogwr a'r undebau llafur—lle roeddent i'w cael—yn cydweithredu'n dda ac yn annog pobl i gael eu profi a'u profi'n gyflym, felly pan welsom fod llawer o brofion yn cael eu cynnal yn gyflym iawn, golygai fod y cyfraddau achosion yn rhai o ardaloedd yr awdurdod wedi codi'n sylweddol, ond roeddem yn deall beth oedd hynny. I bob pwrpas, roedd hwnnw'n glwstwr hunangynhwysol o bobl a oedd â chysylltiadau rhagweladwy â'i gilydd.

Yr hyn a welwn yn Rhondda Cynon Taf yw bod posibl rhagweld tua hanner yr achosion yn yr ardaloedd hynny a deall sut y trosglwyddir y feirws. Rydym yn gweld tua hanner yr achosion, ond mewn ardaloedd lle nad ydym yn deall lle mae'r achos cyntaf na sut y maent yn cysylltu â'i gilydd, dyna pryd y gwelwn drosglwyddiad cymunedol yng nghyswllt arferol pobl â phobl sy'n dilyn y rheolau yn hytrach na'r digwyddiadau unigol, er enghraifft, yn y clwb a aeth i rasys Doncaster ar fws yn ystod y dydd, gan fynd i mewn ac allan o dafarndai a dod yn ôl hefyd. Mae'r digwyddiad unigol hwnnw wedi digwydd ochr yn ochr â lledaeniad cymunedol ehangach a dyna'r perygl gwirioneddol a allai ein rhoi ni i gyd yn ôl yn y sefyllfa roeddem ynddi ym mis Mawrth eleni, ychydig cyn dechrau'r cyfyngiadau symud cenedlaethol, a dyna rydym yn awyddus iawn i'w osgoi a pham rydym yn apelio ar bobl i ddilyn y rheolau, nid yn unig yn Rhondda Cynon Taf a Chaerffili, ond y rheolau sy'n berthnasol yng ngweddill y wlad hefyd.