Part of the debate – Senedd Cymru am 7:16 pm ar 29 Medi 2020.
Diolch, Llywydd dros dro. Rwy'n cynnig yn ffurfiol y gwelliant a gyflwynwyd yn fy enw i.
Dylai'r fframwaith datblygu cenedlaethol fod yn gyfle inni fynd i'r afael ag un o'r bygythiadau mwyaf sy'n wynebu ein cenedl—newid hinsawdd. Mae effeithiau hinsawdd sy'n newid wedi'u teimlo'n eithaf dramatig yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Er bod coronafeirws, o bosibl, yn dominyddu penawdau 2020, mae effaith newid hinsawdd wedi bod yr un mor ddramatig. Dinistriodd tanau gwyllt rannau helaeth o Awstralia a Gogledd America. Mae'r Caribî a de'r Unol Daleithiau wedi wynebu un o'r tymhorau corwyntoedd gwaethaf erioed; am y tro cyntaf, trawodd dau gorwynt ar yr un pryd. Yn ne-ddwyrain Asia, gwelodd tymor y trowyntoedd uwch-drowyntoedd un ar ôl y llall, gan ddod â dinistr a cholli bywyd. Yn nes at adref, cafodd y DU ei chwipio gan stormydd, gan arwain at lifogydd eang mewn sawl rhan o Gymru.
Nid yw'n bosibl gwadu'r dystiolaeth bod gweithgarwch dynol wedi achosi niwed parhaol i'n hinsawdd. Ni allwn wadu bod ein gweithredoedd wedi arwain at dymheredd cynyddol byd-eang, sydd wedi cael effaith ddramatig ar ein systemau tywydd. Mae blynyddoedd o ddiffyg gweithredu, allyriadau carbon deuocsid parhaus a gwadu'n llwyr wedi golygu ei bod yn rhy hwyr i atal tymheredd cynyddol byd-eang. Ac oni bai ein bod ni'n gweithredu nawr, bydd pethau'n mynd yn llawer, llawer gwaeth. Mae'n rhaid inni fynd i'r afael ag allyriadau carbon nawr, ac mae hynny'n golygu sicrhau bod ein seilwaith cynhyrchu ynni a thrafnidiaeth o leiaf yn niwtral o ran carbon
Mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi derbyn hyn, ac felly cawn ddatganiad o argyfwng hinsawdd. Yn anffodus, nid oes gweithredu brys wedi dilyn. Dylai'r fframwaith datblygu cenedlaethol fod wedi bod yn lasbrint ar gyfer cynyddu datblygiad mewn ffordd gynaliadwy sydd nid yn unig o fudd i bobl Cymru, ond sydd hefyd yn mynd i'r afael â bygythiad newid hinsawdd. Ac unwaith eto, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi gormod o ffocws ar wynt ar y tir. Nid ffermydd gwynt mawr ar y tir yw'r ateb; byddai'n rhaid inni lenwi pob bryn sydd ar gael gyda thyrbinau, a hyd yn oed wedyn ni fyddem ni'n mynd i'r afael ag anghenion ynni Cymru—nid y byddai unrhyw un yn derbyn effaith yr holl dyrbinau hyn. Byddwn i wedi meddwl y byddai Llywodraeth Cymru wedi dysgu oddi wrth y gwrthwynebiad i nodyn cyngor technegol 8. Mae'n amlwg nad ydynt yn ymwybodol o effaith ffermydd gwynt ar y tir, gan eu bod wedi'u gwahardd o'n parciau cenedlaethol ac ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol. Ond nid yw hynny'n fawr o gysur i fy rhanbarth i sydd, unwaith eto, wedi'i nodi ar gyfer fferm wynt. Unwaith eto, mae Gweinidogion Cymru wedi dewis yr opsiwn hawdd, gan ddynodi datblygiadau a ganiateir ar gyfer ffermydd gwynt ar y tir fel y gallan nhw siarad yn wag ynghylch mynd i'r afael â newid hinsawdd. Ni all gwynt ar y tir ddisodli cynhyrchu tanwydd ffosil yng Nghymru. Os ydyn nhw o ddifrif, datgarboneiddio fyddai prif nod y fframwaith hwn a byddai'n canolbwyntio'n gryf ar gynhyrchu ynni gwynt a llanw ar y môr. Gallai môr-lynnoedd llanw ddiwallu anghenion ynni Cymru yn y dyfodol a gallai morglawdd llanw ddiwallu anghenion ynni'r DU. Dyma'r math o ddatblygiad y dylem ni fod yn ei geisio. A byddai, byddai'n ddrud o ran cost ymlaen llaw ond byddai gymaint yn rhatach yn y tymor hir.
Rydym ni ar bwynt tyngedfennol—oni bai ein bod ni'n gwneud penderfyniadau anodd nawr, rydym yn condemnio cenedlaethau'r dyfodol i fyw gydag ymosodiadau trychinebau naturiol a newyn. Dylai pob penderfyniad datblygu a wneir ganolbwyntio ar sicrhau ein bod yn atal difrod pellach i'n planed. Anogaf Lywodraeth Cymru i ailfeddwl ei fframwaith datblygu i roi ystyriaeth i hyn, ac os cytunwch chi â mi, cefnogwch fy ngwelliant i. Diolch yn fawr. Diolch yn fawr iawn.