Part of the debate – Senedd Cymru am 5:55 pm ar 30 Medi 2020.
Diolch, Lywydd. Ymgyrchais dros Senedd Cymru drwy gydol fy mywyd fel oedolyn oherwydd fy mod yn credu yn y sefydliad hwn, rwy'n credu yn y potensial sydd gennym yma. Rwyf newydd wrando ar Blaid Diddymu Cynulliad Cymru, ac ni chafwyd un syniad yn yr araith gyfan, dim ond beirniadaeth o'r sefydliad, pan ddylai'r feirniadaeth fod wedi'i chyfeirio at y Llywodraethau ers 1999. Rwy'n ei chael yn rhyfedd iawn y byddai'n well gan rai pobl gael eu llywodraethu gan wlad arall.
Fe ddywedaf wrth y bobl sy'n eistedd ar law dde'r Llywydd mai Margaret Thatcher a wnaeth i mi droi at fyd gwleidyddiaeth pan oeddwn yn iau, oherwydd fy mod yn anghytuno â bron bob peth a wnâi. Cwangos: roedd gennym wladwriaeth gwango yng Nghymru, ac roedd yn fater o bwy roeddech chi'n ei adnabod yn hytrach na'r hyn roeddech chi'n ei wybod. Roeddwn yn y Blaid Lafur yn y dyddiau hynny, yn ymgyrchu gyda chydweithwyr yn erbyn y system annemocrataidd o benodi pobl i swyddi y credai'r rhan fwyaf ohonom nad oeddent yn eu haeddu mewn gwirionedd. Ac yna cawsom Gynulliad Cymru yn 1999, Senedd Cymru erbyn hyn, ac mae rhai o'r bobl yr ymgyrchwn gyda hwy wedi cefnogi gwneud yr un peth yn union, lle mae gennych y cartel ym Mae Caerdydd dan arweiniad Llafur, wedi'i gynnal o bryd i'w gilydd gan Blaid Cymru a'r Democratiaid Rhyddfrydol fel eu cynorthwywyr, ac maent wedi creu biwrocratiaeth hunanlesol.
Dyma bwynt ein gwelliant, oherwydd rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau gwerth am arian drwy gydnabod bod adnoddau cyhoeddus yn cael eu gwastraffu yn y trydydd sector preifat—mae hwnnw'n air allweddol—drwy ddyblygu a rheoli pendrwm. Yr hyn rydym yn ei gynnig yw democrateiddio gwasanaethau drwy ailgyfeirio cyllid i lywodraeth leol yng Nghymru.
Os edrychwch ar y trydydd sector tra chwyddedig, fe welwch brif weithredwr ar ôl prif weithredwr ar gyflogau enfawr. Os edrychwch ar y sector tai, y tro diwethaf i mi edrych, roedd 48 o wahanol sefydliadau'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru, pobl sy'n honni eu bod yn ymladd digartrefedd, ac eto mae eu cyflogau £90,000 y flwyddyn yn dibynnu ar bobl ddigartref, felly a ydynt am ddatrys y broblem mewn gwirionedd? Byddwn yn dadlau nad ydynt, oherwydd yr hyn y mae Llafur wedi'i greu yng Nghymru yw diwydiant tlodi. Diwydiant tlodi. Os edrychwch ar ofal, y diwydiant gofal yn awr, lle mae'n ddiwydiant gofalu am blant, ac mae Llafur wedi bod yn eithaf clyfar yn wleidyddol, oherwydd maent wedi preifateiddio'r maes gwasanaeth hwnnw yn ei gyfanrwydd. Mae 80 y cant o blant bellach yn derbyn gofal gan gwmnïau preifat yng Nghymru.
Yr hyn sydd ei angen yw diwedd ar y diwylliant canapés yn y Senedd. Fe welwch y bobl yn dod i mewn, y bechgyn Llafur a'r merched Llafur—swyddi i'r bechgyn, swyddi i'r merched, haelioni a ffrindgarwch Llafur. Gwelwn yr union beth yr ymgyrchais yn ei erbyn fel plentyn yn y 1980au yn digwydd yn awr yn Senedd Cymru. A phan soniaf am y trydydd sector, gadewch i mi fod yn gwbl glir, nid wyf yn sôn am y gweithwyr rheng flaen, sy'n aml iawn ar gyflogau isel—tâl tlodi mewn rhai amgylchiadau—gyda llai o hawliau nag a fyddai ganddynt wrth weithio i awdurdod lleol.
Nid oes raid iddi fod fel hyn. Ym Mhlaid Genedlaethol Cymru, credwn mewn meritocratiaeth, credwn mewn cyfle cyfartal, pobl yn gweithio'n galed ac yn llwyddo. Rhaid inni ail-ddemocrateiddio ein gwlad a phleidleisio yn erbyn y consensws cysurus hwn. Mae angen inni roi adnoddau a chyllid i'n cymheiriaid llywodraeth leol a etholwyd yn ddemocrataidd i ddarparu gwasanaethau i'n pobl, a rhaid inni roi'r gorau i wneud elw yng Nghymru ar draul y rhai sy'n agored i niwed. Rwy'n meddwl am adrannau gwasanaethau plant, lle gwelwch weithwyr cymdeithasol wrthi fel lladd nadredd, gyda mynydd o waith, diffyg arian, ac yna fe welwch filiynau ar filiynau'n cael ei wastraffu ar reoli pendrwm, prif weithredwr ar ôl prif weithredwr, elusennau honedig sy'n cael eu hariannu'n gyhoeddus ac eto, yn rheng flaen llywodraeth leol, mae pobl yn ei chael hi'n anodd dros ben.
Mae'r bobl wedi cael eu twyllo gan y Blaid Lafur yng Nghymru, ac mae'n bryd rhoi stop ar y trên grefi. Dyna'n union yw nod Plaid Genedlaethol Cymru. Diolch yn fawr.