A gaf fi ddweud 'da iawn' wrth Dawn Bowden am gadeirio pwyllgor ar fater dadleuol sydd o bwys arbennig i weithrediad y Senedd hon, Senedd Cymru, yn awr ac yn y dyfodol? Gwnaeth hynny'n fedrus tu hwnt, a chyda chymorth tîm bach rhagorol o glercod, er gwaethaf y tarfu annisgwyl yn sgil y pandemig a rhai heriau gwleidyddol lleol. Cadwaf fy sylwadau ar hynny at rywdro eto, ond nodaf yn syml fy mod yn teimlo ei bod yn ddyletswydd ar bob plaid wleidyddol yn y lle hwn i ymgysylltu â'r dadleuon a'r dystiolaeth ni waeth pa mor anodd yw hynny'n wleidyddol. A'n rôl fel seneddwyr weithiau yw bod yn arwyddbyst i'r dyfodol, nid dim ond ceiliogod y gwynt yn y gwyntoedd poblyddol sy'n chwythu. 

Rwyf am gyffwrdd yn fyr â rhai o ganfyddiadau ac argymhellion allweddol ein hadroddiad, cyn troi at yr heriau sylweddol i wneud i hyn ddigwydd. Ac wrth wneud hynny, ni all yr un ohonom o fewn cyfyngiadau'r ddadl hon wneud cyfiawnder â'r manylion a'r dystiolaeth eang yn yr adroddiad. Hoffwn ddweud yn syml: ewch i'w ddarllen a'i dreulio. 

Roedd y dystiolaeth a glywsom am faint y Senedd yn rymus ac yn glir ac yn hynod o gyson—fod y Senedd yn rhy fach ar hyn o bryd ac y dylai gynyddu i rhwng 80 a 90 o Aelodau i wella ein trefniadau llywodraethu a'n cynrychiolaeth, gwella ein gwaith craffu a'n trosolwg ar Lywodraeth Cymru, a chyflawni polisi mwy effeithiol, gwariant mwy effeithlon a gwell deddfwriaeth.

Ar ddiwygio etholiadol, ac yn wyneb tystiolaeth hynod o gyson unwaith eto, down i'r casgliad y dylid cyflwyno system etholiadol y bleidlais sengl drosglwyddadwy i roi mwy o ddewis i bleidleiswyr gan barhau i gynnal y cysylltiadau clir rhwng Aelodau ac etholaethau, a chynhyrchu canlyniadau etholiadol mwy cyfrannol ac yn hollbwysig, gwneud i bob pleidlais gyfrif—gan ei gwneud yn werth pleidleisio mewn seddi nad ydynt erioed wedi cynhyrchu dim heblaw cynrychiolydd Llafur neu Geidwadol, er enghraifft; gwneud i bob Aelod weithio am bob pleidlais ym mhob etholaeth.

Ac ar amrywiaeth yr ymgeiswyr a'r Aelodau o'r Senedd, roedd y dystiolaeth yn glir fod cael Senedd fwy cynrychioliadol gydag ymgeiswyr a chynrychiolwyr mwy amrywiol yn mynd law yn llaw â diwygio'r system etholiadol a chynyddu nifer y cynrychiolwyr. Ond yr un mor glir roedd yr angen dirfawr i weld camau cadarnhaol i helpu i oresgyn yr anghydraddoldebau a'r rhwystrau strwythurol sy'n gwneud hyn mor anodd. Felly, dylai pleidiau gwleidyddol fwrw ymlaen â chyhoeddi gwybodaeth am amrywiaeth eu hymgeiswyr etholiadol a nodi eu cynlluniau ar gyfer cynyddu amrywiaeth a chynhwysiant yn y ffordd y maent yn gweithio. Ac mae angen mwy o waith trawsbleidiol ar sut y gallai rhannu swyddi Aelodau o'r Senedd a chwotâu amrywiaeth ar gyfer nodweddion gwarchodedig heblaw rhyw weithio'n ymarferol hefyd. Ac mae angen cymorth ariannol i bobl ag anableddau sydd am sefyll mewn etholiad—[Anghlywadwy.]