Diolch, Ddirprwy Lywydd dros dro. Mae'n bleser gallu ymateb i'r ddadl y prynhawn yma. Yn amlwg hoffwn ddiolch i Alun Davies am gyflwyno'r ddadl hon, a diolch hefyd i Dawn Bowden am gyfrannu ati. Oherwydd nid oes amheuaeth fod y misoedd diwethaf ymhlith rhai o'r tristaf a mwyaf heriol y gall unrhyw un ohonom eu cofio. Ac wrth inni edrych ar y gwaith o fynd i'r afael â'r coronafeirws, nad yw wedi dod i ben, rhaid inni ganolbwyntio hefyd ar y dyfodol ac ar y gwaith adfer, ac yn enwedig ar sut y gallwn roi gobaith a chyfle i gael dyfodol economaidd newydd yn yr ardaloedd ar draws Blaenau'r Cymoedd—troi cefn ar y gorffennol, a dyfodol mwy gwyrdd, mwy teg a mwy llewyrchus.

Fel y mae Alun wedi egluro mor huawdl, mae gwaddol dad-ddiwydiannu ar draws Blaenau'r Cymoedd dros y 40 mlynedd diwethaf wedi bod yn sylweddol, ond rhaid inni ei oresgyn. Gadawodd farc ar yr amgylchedd, gadawodd farc ar iechyd pobl yr ardal, ac mae angen set gymhleth o ymyriadau i fynd i'r afael ag ef. Nid oes gennym amser y prynhawn yma i redeg drwy bob un ohonynt, ond hoffwn gyffwrdd ar nifer y mae Gweinidogion a Llywodraeth Cymru yn arwain arnynt, i helpu i lunio'r yfory mwy disglair, cynaliadwy a theg hwnnw i bobl mewn cymunedau fel Blaenau Gwent ac ar draws Blaenau'r Cymoedd.

Y cyntaf ac efallai'r pwysicaf yw'r cyfle sydd gennym i adfywio ac ailgynllunio llawer o'r canol trefi a'r strydoedd mawr sydd gennym ar draws y Cymoedd, er mwyn dod â balchder yn ôl i'r trefi hynny. Yn aml, maent wedi teimlo'n rhy bell o ganolfannau gweithgarwch trefol dwys, maent wedi teimlo'n rhy bell ac wedi'u gadael ar ôl oddi wrth ffrwyth twf yn ystod globaleiddio. Mae angen inni ailgydbwyso'r ffordd y mae'r economi'n gweithio yng Nghymru, a ledled y DU, ac wrth wneud hynny rhaid inni hyrwyddo buddiannau trefi.

Mae COVID yn ddigwyddiad trasig, ond mae'n cyflymu newid sylweddol yn y ffordd rydym yn byw, y ffordd rydym yn gweithio, a'r ffordd rydym yn strwythuro ein bywydau. Ac mae'r defnydd cynyddol o dechnoleg ddigidol a gweithio mwy hyblyg, i ffwrdd o ganolfannau trefol mawr, yn agor cyfle i ni ddenu ymwelwyr newydd a thrwy ddiffiniad, egni newydd yn ôl i galonnau llawer o'n cymunedau llai yn y Cymoedd. A dyna pam rydym wedi cytuno ar y dull 'canol y dref yn gyntaf' ar draws y Llywodraeth. A'r man cychwyn ar gyfer holl bolisi'r Llywodraeth yw: a ellir gwneud hyn yng nghanol y dref? A ellir gwneud yr adeilad hwn, y gweithgarwch hwn, y gwasanaeth newydd hwn ar stryd fawr neu leoliad ynghanol y dref—o addysg bellach i ofal, o weithio o bell i fathau newydd o fyw â chymorth, o weithgareddau Llywodraeth Cymru yn cael eu datganoli a'u gwasgaru'n fwy eang i drefi yn y Cymoedd, o weithgareddau llywodraeth leol yn cael eu lleoli ar y stryd fawr ac yng nghanol trefi? Dim ond ein dychymyg a'n parodrwydd ein hunain i newid all gyfyngu ar y cyfleoedd. Ac nid oes ond angen edrych ar rai o'n hadeiladau addysg bellach newydd diweddar sydd wedi gwneud cymaint i helpu i adfywio ardaloedd lle maent wedi'u lleoli.

Ond wrth gwrs, rwy'n cydnabod lawn cymaint mai dim ond un rhan o'r ateb yw hyn. Mae stori a hanes cyfoethog y Cymoedd, a chryfder parhaus yr economi ranbarthol, yn ymwneud â chynhyrchu, yn y gweithgynhyrchu, datblygu nwyddau, cynnyrch a gwasanaethau diwydiannol o ansawdd uchel, fel y gwelir mewn sectorau fel gweithgynhyrchu modurol a gweithgynhyrchu uwch, sydd wedi bod mor bwysig yn y cymunedau y mae Alun Davies a Dawn Bowden yn eu cynrychioli a'u gwasanaethu. A dyna pam fod rhaglen y Cymoedd Technoleg, a'i hymrwymiad i fuddsoddi mewn technolegau digidol newydd i greu economi ranbarthol gynaliadwy, mor hanfodol bwysig, fel y dywedodd Alun. Bydd £100 miliwn o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i'r Cymoedd Technoleg dros 10 mlynedd yn creu 1,500 o swyddi cynaliadwy, ac rydym yn parhau'n gwbl ymrwymedig i ddarparu'r arbenigedd a'r capasiti sydd eu hangen er mwyn iddo lwyddo.

Drwy'r buddsoddiad a wnaed gan gwmnïau fel Thales, rydym eisoes yn gweld potensial cyfleoedd newydd sy'n deillio o'r pedwerydd chwyldro diwydiannol ac o ddiwydiannau arloesol, megis technoleg batri 5G ac ymchwil i gerbydau awtonomaidd yn y dyfodol. Ond fel y soniais, nid yw llawer o'r heriau sy'n wynebu Blaenau'r Cymoedd yn syml eu natur ac felly mae angen ymatebion sydd eu hunain yn soffistigedig iawn ac yn eang eu cwmpas—pethau sy'n mynd yn llawer ehangach na'r portffolio economaidd yn unig, unwaith eto, fel y dywedodd Alun, gan ystyried yr angen i gysoni datblygu economaidd â chynllunio gofodol a pholisi a darpariaeth trafnidiaeth.

Er mwyn adeiladu economi gadarn, gwyrdd a theg yn y dyfodol ym Mlaenau'r Cymoedd, mae angen ymyriadau ar draws holl feysydd trafnidiaeth, tai, adfywio ac iechyd. Ac wrth gwrs, Ddirprwy Lywydd dros dro, mae seilwaith yn allweddol i lwyddiant unrhyw economi ranbarthol, ochr yn ochr â sgiliau. Ym mis Mehefin eleni, cyhoeddwyd mai Future Valleys yw'r ymgeisydd a ffefrir ar gyfer y cam nesaf o'r gwaith ar y cynllun hirdymor trawsnewidiol i ddeuoli'r A465. A bydd y gwaith adeiladu, rwy'n falch o ddweud, yn dechrau o ddifrif ar ddechrau 2021. Disgwyliwn i'r prosiect hwnnw ddarparu £400 miliwn o wariant uniongyrchol yng Nghymru, gyda thros £670 miliwn o werth ychwanegol crynswth yn cael ei gynhyrchu i economi ehangach Cymru, a £170 miliwn o wariant o fewn y gadwyn gyflenwi leol. 

Ac wrth gwrs, mae'r metro yn ddarn arall o seilwaith a all gefnogi economi Blaenau'r Cymoedd, gydag uwchraddio rheilffyrdd Glynebwy a Maesteg yn rhan bwysig iawn o'n gwaith cynllunio. A rhaid inni sicrhau bod y gwasanaethau hynny ar gyfer trenau'n cael eu darparu yn y pen draw ar gyfer yr ardaloedd sydd y tu allan i'r hyn a ddisgrifiwn fel rheilffyrdd craidd y Cymoedd ar hyn o bryd. Bydd y buddsoddiadau hyn yn hollbwysig wrth i economi Blaenau'r Cymoedd ymadfer o heriau parhaus y pandemig COVID-19 dros y blynyddoedd nesaf.

Darllenais gyda diddordeb erthygl Alun Davies yn hyrwyddo asiantaeth ddatblygu'r Cymoedd, yn bennaf am fy mod yn benderfynol o greu dull datganoledig sy'n seiliedig ar leoedd o gyflawni datblygiad economaidd pan gyhoeddasom y cynllun gweithredu economaidd. Ac roedd rhan o'r cynllun hwnnw'n gweld her ac arweiniad gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar y ffordd orau o sicrhau datblygiad economaidd rhanbarthol—sut i greu'r sefydliadau a'r cyfryngau cywir i sicrhau bod gennych economïau rhanbarthol cryf a phwerus. Ac wrth gwrs, yn ei adroddiad diweddar, hyrwyddodd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd y gwaith o greu asiantaethau datblygu rhanbarthol, sy'n cyd-fynd yn berffaith â dadl Alun ac rwy'n gefnogol iawn iddi.

Gadawaf fy nghyfraniad yno, ond digon yw dweud fy mod i a phob Gweinidog yn Llywodraeth Cymru yn dal i fod wedi ymrwymo'n sylfaenol i gefnogi llwyddiant Blaenau'r Cymoedd. Mae wedi chwarae rhan ganolog a chyfoethog yn llunio ein hanes a gall chwarae rhan ganolog yn ein dyfodol balch a bywiog—dyfodol mwy disglair a gwyrdd a theg a all gynnal unigolion mewn cymunedau ledled y rhanbarth. Diolch.